Forum Od-nowa: Referenda lokalne w ważnych ekonomicznie decyzjach
Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji przygotowuje kompleksową propozycję zmian prawa samorządowego. W ramach otwartych konsultacji think tank Forum Od-nowa zgłosił m.in. postulat obowiązkowego przeprowadzenia referendum lokalnego przed podjęciem ustalenia powodującego duże obciążenie finansowe wspólnoty.
To modyfikacja rozwiązania zawartego w raporcie „Samorząd 3.0”, stanowiącego jeden ze sposobów zwiększenia partycypacji obywatelskiej oraz wzrostu współodpowiedzialności mieszkańców za własną jednostkę samorządu terytorialnego. Rekomendacja była dyskutowana 14 kwietnia br. podczas posiedzenia zespołu ds. ustrojowych Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, prowadzonego przez Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji, Marka Wójcika. Skierowano ją do dalszych prac.
Twórcy mechanizmu wychodzą z założenia, że członkowie społeczności lokalnej powinni być obligatoryjnie konsultowani w kwestiach istotnych decyzji ekonomicznych uchwalanych przez organy JST, mających bezpośredni dla nich skutek. Podatnicy, osoby wnoszące opłaty za usługi lokalne (także świadczone przez spółki komunalne) i adresaci działalności prowadzonej przez samorząd muszą mieć też zapewnioną wiedzę o okolicznościach oraz następstwach planowanych decyzji, które obciążają JST w danym roku budżetowym lub – co będzie miało miejsce zdecydowanie częściej – przez dłuższy okres. Chodziłoby tu o całościowy koszt przedsięwzięcia, wraz z późniejszym utrzymaniem, a nie tylko roczny nakład na nie.
Postulowane brzmienie dodawanego do ustawy przepisu wskazuje, że:
- Analizę wpływu sporządza się również w odniesieniu do inwestycji, zakupu lub zobowiązania innej gminnej osoby prawnej, jeżeli jego przekracza wielkość, o której mowa w ust. 1.
- W przypadku gdy inwestycja, zakup lub zobowiązanie ma być podzielona na wiele lat lub pomiędzy gminę oraz inne gminne osoby prawne taki zamiar uznaje się za całość.
W wyjaśnieniu podano, że małe gminy utrzymują się z subwencji, dlatego dochody własne i subwencja to optymalna baza do określania progu, który kwalifikuje dane przedsięwzięcie do sporządzenia analizy wpływu inwestycji. Ocena musi być sporządzona w sposób zrozumiały dla przeciętnego mieszkańca, jak również rzetelny merytorycznie. Nową instytucję obligatoryjnego referendum lokalnego należy ograniczyć tylko do samorządów na poziomie gminnym, zaś przez decyzję o inwestycji rozumie się podjęcie uchwały przez radę gminy, gdyż to ona musi poprzedzić inne, bardziej zaawansowane działania, m.in. związane z wnioskowaniem o pozwolenie na budowę. Projekt nie ingeruje w wysokość progów wyborczych i inne postanowienia ustawy z 15 września 2000 roku o referendach. Rzecz jasna, inaczej niż np. przy konsultacjach społecznych, wynik głosowania miałby moc wiążącą.
Zdaniem ekspertów Forum Od-nowa, próg 25 proc. dochodów własnych i subwencji jest z punktu widzenia tego rozwiązania „bezpieczny”, choć jeżeli istnieje potrzeba zabezpieczenia się w sposób absolutny, można go podnieść do np. 40 proc.
Istota zaproponowanego mechanizmu nie dotyczy tylko spraw inwestycji: to także istotne decyzje o dużych konsekwencjach finansowych, warunkujących działanie samorządu w kolejnych latach. Tego rodzaju obciążeniem będzie np. gwarancja udzielona jakiemuś podmiotowi na dużą kwotę (gmina-gwarant musi zaplanować w swoim budżecie kwotę na wypłatę ew. gwarancji) czy umowa wieloletnia, np. leasingu. Tego rodzaju decyzje nie mogą być podejmowane bez wiedzy i w oddzieleniu od mieszkańców, gdyż to oni są podmiotem działań każdej wspólnoty.
Źródło: Forum Od-nowa
