Publicystyka - ngo.pl

Wolne oprogramowanie to taki rodzaj oprogramowania, który nie nakłada na użytkowników wyśrubowanych ograniczeń licencyjnych dotyczących kopiowania, modyfikacji i uruchamiania. Oznacza to, że oprogramowanie chronione wolną licencją wolno nam kopiować, możemy podejrzeć jego kod źródłowy i poprawić go, jeśli odczuwamy taką potrzebę, możemy rozpowszechniać poprawione przez nas oprogramowanie, wreszcie – nie istnieje podział na wykorzystanie komercyjne i niekomercyjne. Co ważne, wolność nie zakłada darmowości: jeśli chcemy, możemy oprogramowanie sprzedawać, pamiętając jednak, że nabywca będzie mógł je również dystrybuować odpłatnie – lub nieodpłatnie.

Nazwa „wolne oprogramowanie” (free software) jest czasem używane zamiennie z określeniem „otwarte oprogramowanie” (open source). Dla typowego użytkownika nie ma szczególnej różnicy między tymi dwoma rodzajami programów, w praktyce sprowadzają się one do akcentów. Twórcy wolnego oprogramowania kładą nacisk na wolność użytkownika i programisty, twórcy otwartego – na to, że możemy zajrzeć do kodu źródłowego i go zmodyfikować, pomijając aspekty filozoficzne.

Nazwa FLOSS pojawiła się jako zbiorcze określenie tych dwóch podejść do filozofii licencjonowania, i wydaje się sprawdzać w praktyce.

Najpopularniejszą licencją wolnego oprogramowania jest GNU General Public License (GNU GPL). Zakłada ona przekazanie każdemu użytkownikowi wszystkich wolności, jakie wiążą się z wolnym oprogramowaniem. Oznacza to, że oprogramowanie chronione licencją GNU GPL można wykorzystywać, kopiować, modyfikować i rozprowadzać do niego poprawki niezależnie od tego, czy chcemy to robić w celach komercyjnych czy niekomercyjnych. Program chroniony licencją GNU GPL musi być dystrybuowany albo razem z pełnym kodem źródłowym, albo z informacją, gdzie taki kod uzyskać (np. przez podanie adresu strony internetowej z pełną wersją kodu). Nie oznacza to jednak, że jeśli na własne potrzeby zmodyfikujemy dany program, to będziemy musieli poprawki udostępniać innym.

Z nakazem przekazania dalszym użytkownikom tych samych praw wiąże się zakaz „zawłaszczania” oprogramowania. Jeśli ktokolwiek weźmie stworzone przez nas oprogramowanie chronione tą licencją, nie może bez naszej zgody uniemożliwić dalszym odbiorcom skorzystania ze wspomnianych wcześniej wolności. Oznacza to, że jeśli jako autorzy oprogramowania zdecydujemy się na pełne uwolnienie naszego kodu, nikt bez naszej zgody nie będzie mógł go już zamknąć.

Co ważne – licencja GNU GPL, podobnie jak większość licencji wolnego oprogramowania, w pełni chroni prawa autorskie osobiste i zabrania przypisania sobie autorstwa cudzego kodu.

Wśród najważniejszych projektów chronionych tą licencją są m.in. jądro systemu Linux (bazuje na nim m.in. znany z komórek i tabletów Android), przeglądarka Firefox i edytory graficzne Inkscape, GIMP i Blender.

Wśród innych wolnościowych licencji najpopularniejsze są licencje typu BSD. Jest ich wiele (wśród najważniejszych są X11, ISC oraz Simplified BSD License), wszystkie mają kilka wspólnych cech: pozwalają na nieograniczone uruchamianie oprogramowania, na jego modyfikację i rozpowszechnianie (zarówno komercyjne, jak i niekomercyjne), oraz na rozpowszechnianie wersji zmodyfikowanych. Najbardziej istotną różnicą w porównaniu z GNU GPL jest to, że licencje z rodziny BSD pozwalają na „zamknięcie” kodu przez dowolnego użytkownika – może on wziąć kod źródłowy oprogramowania, przerobić go (lub nie) i rozprowadzać wyłącznie w wersji skompilowanej, jako niemodyfikowalny program. Musi jednak załączyć do końcowego produktu informację o oryginalnych autorach.

Najciekawsze projekty chronione licencjami z rodziny BSD to NetBSD, OpenSSH, Chromium, Banshee i TOR.

GPL stawia nacisk na wolność użytkownika, zakazując ograniczania jego praw. BSD skupia się na wolnościach dla twórców, dając im bardzo szerokie prawa. Licencją próbującą połączyć obie te cechy jest stosunkowo nowa Mozilla Public License 2.0 (MPL). Licencja ta daje prawo do wykorzystania, modyfikacji, rozpowszechniania oraz wykorzystywania kodu nią chronionego, a także łączenia go z kodem chronionym innymi (w tym zamkniętymi!) licencjami, pod warunkiem, że znajduje się on w osobnych plikach źródłowych. Każdy użytkownik programu ma prawo dostępu do tych części jego kodu źródłowego, które są chronione MPL. Jeśli programista chce wykorzystać fragmenty kodu chronionego MPL w „zamkniętym” produkcie, może to zrobić pod warunkiem, że „zamknięty” kod nie będzie się znajdował w tych samych plikach źródłowych, co kod otwarty, a docelowy użytkownik oprogramowania otrzyma możliwość dostępu do tych plików źródłowych, które chronione licencją MPL. W ten sposób dowolna osoba może stworzyć zamknięte oprogramowanie wykorzystujące fragmenty kodu MPL-owego i nie ujawniać fragmentów źródeł niebędących bezpośrednią modyfikacją wykorzystywanego otwartego kodu.

Wersje MPL wcześniejsze niż 2.0 nie są zgodne z GNU GPL i ich wykorzystywanie nie jest zalecane. Kod chroniony MPL może mieć klauzulę „niekompatybilny z licencjami trzecimi”, która wyłącza jego zgodność z GPL, LGPL oraz AGPL. Ze względu na stopień skomplikowania licencji, przed decyzją o jej wykorzystaniu warto zapoznać się również z FAQ dostępnym na stronie http://www.mozilla.org/MPL/2.0/FAQ.html.

Licencją MPL 2.0 są chronione m. in. Mozilla Firefox, Thunderbird i Libreoffice.

Poza GNU GPL i *BSD, istnieją również inne wolne licencje, często kompatybilne ze sobą (to znaczy, kod nimi chroniony można łączyć ze sobą). Free Software Foundation prowadzi w internecie listę licencji kompatybilnych z najczęściej wykorzystywaną wolną licencją, GPL – jest ona dostępna pod adresem http://www.gnu.org/licenses/license-list.en.html#GPLCompatibleLicenses.

Warto podkreślić, że wolne licencje nie pozbawiają autorów praw do ich dzieł. Choć dają użytkownikowi zdecydowanie więcej praw niż popularne „zamknięte” licencje, to nie pozwalają mu na podpisanie cudzego kodu swoim nazwiskiem, działania sprzeczne z licencją czy łamanie w inny sposób prawa autorskiego.

Wolne licencje nie wprowadzają żadnych restrykcji związanych z wykorzystywaniem lub dalszą odsprzedażą chronionych nimi oprogramowania. Wolne oprogramowanie może być legalnie wykorzystywane zarówno do użytku prywatnego, jak i przez organizację pozarządową i komercyjne przedsięwzięcie. Do legalnego korzystania z wolnego oprogramowania nie jest konieczna faktura ani dowód zakupu – bo przecież takie programy można ściągnąć za darmo z internetu.

Jest wiele modeli biznesowych związanych z wolnym oprogramowaniem. Co prawda można je dystrybuować za darmo, ale nikt nie zakazuje jego sprzedaży czy zarabiania na powiązanych usługach. Podobnie, jak w przypadku zamkniętego oprogramowania (w tym popularnego systemu operacyjnego Windows czy pakietu biurowego Office), wokół wolnych programów powstał cały ekosystem firm świadczących dodatkowe usługi. W efekcie prawie każdy program chroniony wolną licencją można skopiować za damo z internetu, ale można też kupić go w wersji pudełkowej (na przykład popularne dystrybucje Linuksa) lub zapłacić specjalistom za usługi związane z jego instalacją, konfiguracją czy utrzymaniem.

Popularny jest też model „podwójnego licencjonowania”, gdy darmowa jest wersja „wolna”, zaś jeśli chcemy wykorzystać dany kod w swoim zamkniętym programie, musimy za to osobno zapłacić. Taką możliwość udostępniają twórcy jednej z najpopularniejszych baz danych na świecie – MySQL-a. Jeśli chcemy stworzyć produkt wykorzystujący fragmenty jej kodu źródłowego, możemy to zrobić bez ponoszenia dodatkowych kosztów, gdy nasze rozwiązanie będzie chronione wolną licencją. Jeśli chcemy wykorzystać ten sam kod do stworzenia „zamkniętego” rozwiązania, musimy wykupić od twórców MySQL licencję komercyjną.

Częste jest również zarabianie na sprzęcie korzystającym z wolnego oprogramowania – najlepszym przykładem są telefony komórkowe z Androidem, popularne routery WiFi oraz – wykorzystujące coraz częściej Linuksa – telewizory i dekodery TV.

Najlepszym źródłem informacji o licencjach są same licencje, można znaleźć je w internecie oraz jako dodatek do wolnego oprogramowania. Krótkie podsumowanie najpopularniejszych licencji, również w języku polskim, można znaleźć na stronie Free Software Foundation – http://www.gnu.org/licenses/license-list.html. Na stronie FreedomDefined można znaleźć tabelkę upraszczającą wybór – http://freedomdefined.org/Licenses#Comparison_of_Licenses. W razie wątpliwości, warto napisać do Fundacji Wolnego i Otwartego Oprogramowania (http://www.fwioo.pl) lub do Autora (honey-lic@7thguard.net).

Nazwa FLOSS pojawiła się jako zbiorcze określenie dwóch podejść do filozofii licencjonowania, i wydaje się sprawdzać w praktyce…