Publicystyka - ngo.pl

Z badań Stowarzyszenia Klon/Jawor wynika, że na przełomie 2010 i 2011 r.[1] ponad jedna piąta organizacji pozarządowych w Polsce określiła swoją sytuację finansową jako złą lub bardzo złą, a blisko dwie trzecie wskazywało na problemy w pozyskiwaniu funduszy lub sprzętu. Wyniki badań wskazują także na spadek udziału darowizn w finansowaniu organizacji oraz silne uzależnienie od środków administracji publicznej. Polski sektor pozarządowy jest rozwarstwiony. Majątek oraz środki finansowe pozostające w dyspozycji organizacji zależą m.in. od: obszaru i metod działania, miejsca działania organizacji, czasu jej działalności oraz umiejętności fundraisingowych.

W rzeczywistości prawdziwe źródło dobrej kondycji finansowej jest związane nie tylko z umiejętnościami fundraisingowymi, ale także: gospodarnością, umiejętnością dywersyfikacji przychodów oraz planowaniem finansów organizacji. Wskazują na to dane Towarzystwa Inwestycji Społeczno-Ekonomicznych (TISE), które od kilku lat udziela pożyczek organizacjom pozarządowym. TISE prowadzi analizy finansowe podmiotów, które występują o pożyczkę. Wynika z nich, że problemy finansowe mogą dotykać zarówno organizacji dużych, średnich jak i małych. Tych, które wzorcowo i z różnych źródeł pozyskują dotacje lub granty, jak i tych, które dopiero uczą się fundraisingowego rzemiosła. Podobnie dobra i stabilna kondycja finansowa może być udziałem organizacji każdej wielkości. Zależy to w głównej mierze od umiejętności planowania finansów organizacji. Organizacje rzadko zdają sobie z tego sprawę, a jeszcze rzadziej planują swoje finanse.

Wokół tej tematyki toczyły się rozmowy podczas spotkania zorganizowanego przez TISE w trakcie VI Ogólnopolskiego Forum Inicjatyw Pozarządowych (TISE). Przedstawiciele organizacji pozarządowych, uczestniczący w tym spotkaniu, wyrażali opinię, że instytucje finansowe nie rozumieją ich specyfiki, ponieważ w stowarzyszeniach i fundacjach planowanie finansów jest  trudne. Z kolei z doświadczenia TISE wynika jednak, że każda organizacja może zaplanować przychody i koszty (oraz wpływy i wydatki). Opracowanie wiarygodnego cash-flow, potrzebnego instytucji finansowej do oceny wiarygodności spłaty pożyczki lub kredytu, może być dla organizacji ważnym dokumentem analitycznym. Rzetelnie przygotowany dokument warto poddać refleksji zarówno w odniesieniu do obecnej, jak i przyszłej kondycji finansowej organizacji. Doradztwo pracownika instytucji finansowej staje się wartością dodaną, która może organizacji pomóc zaplanować przyszłe działania, przemyśleć decyzje oraz ominąć ewentualne kłopoty finansowe.

TISE, które udzieliło 178 pożyczek na kwotę ponad 40 mln zł (z tego organizacjom pozarządowym: 48 pożyczek na kwotę ponad 7,6 mln zł), zależy nie tylko na tym, aby zyskać pożyczkobiorcę, ale także, aby organizacja nie popadła przez to w kłopoty. Dlatego dokładnie analizowana jest zdolność pożyczkowa organizacji. Dobrze sporządzony plan finansowy nie tylko określi jej szanse na spłatę pożyczki, ale pokaże także, kiedy i jakie pojawią się „dziury finansowe”, a więc pozwoli dostosować pożyczkę do realnych potrzeb i możliwości organizacji.

– Musimy zrozumieć potrzeby naszego klienta i jego sytuację finansową. Dochowując staranności działania, prosimy o niezbędne dokumenty, analizie poddajemy sprawozdania finansowe oraz te dokumenty, które dotyczą danej sprawy. Jeżeli ma to być pożyczka pod projekt – dokumenty związane z jego realizacją. Jeżeli pożyczka inwestycyjna – opis projektu inwestycyjnego oraz biznesplan – mówi Joanna Wardzińska, Wiceprezes Zarządu TISE. – Nasze podstawowe zadanie w całym procesie decyzyjnym to ocena wykonalności projektu oraz zdolności organizacji do spłaty pożyczki. Organizacje mają problemy z rzetelnym przygotowaniem planu przepływów, dlatego często pracujemy nad nim wspólnie. Staramy się, by pożyczki TISE były zawsze „uszyte na miarę”, by organizacja mogła je spłacić bez popadania w kłopoty finansowe, a nasze decyzje podejmowane były szybko, ponieważ „czas to pieniądz” – zapewnia Joanna Wardzińska. – Nasi pożyczkobiorcy to odpowiedzialne organizacje. Rzadko zdarza się, by po podpisaniu umowy potrzebna była zmiana warunków spłaty pożyczki. Dzięki temu organizacje budują historię kredytową i podnoszą swoją wiarygodność, co jest ważne przy ocenie kolejnego wniosku o pożyczkę, łatwiej ją uzyskać. Chcemy, by nasze pożyczki pomagały tym, którzy starają się pomagać innym.

Jak kwestia finansowania zewnętrznego wygląda w innych krajach Europy? W Unii Europejskiej istnieje szereg instytucji, które świadczą usługi finansowe instytucjom III sektora. Część z nich to tzw. banki etyczne, zrzeszone w Europejskiej Federacji Banków Etycznych i Alternatywnych (FEBEA). Są to instytucje finansowe nastawione na zysk, jednak nie na jego maksymalizację. Klientami tych banków są stowarzyszenia, fundacje, instytucje ekonomii społecznej oraz startujące firmy. Niektóre banki etyczne część swoich dochodów przekazują na cele charytatywne, czy społeczne. Wspierają przedsięwzięcia wpływające na rozwój lokalnych społeczności, przyczyniające się do zmniejszenia ubóstwa, działania na rzecz służby zdrowia, opieki społecznej, mieszkalnictwa socjalnego, ekologii, edukacji, kultury, czy sprawiedliwego handlu. Najwięcej takich instytucji działa we Francji, w Niemczech i Wielkiej Brytanii. Chociaż aktywa banków etycznych stanowią zaledwie ok. 1 proc. rynku bankowego w Europie, sektor ten ostatnio prężnie się rozwija i wkrótce może zwiększyć udział w rynku.

Jednym z banków etycznych jest, powstały pod koniec XIX w., francuski bank spółdzielczy Credit Cooperatif. Bank ten, wraz z TISE, był współorganizatorem 2. Międzynarodowej Konferencji „Aktywna Europa”, poświęconej tematyce etycznych finansów oraz ekonomii społecznej. Konferencja odbyła się na początku września 2011 r. w Krakowie. Wzięli w niej udział m.in. przedstawiciele sektora bankowego, polscy i unijni urzędnicy, politycy, ekonomiści i działacze pozarządowi z kilku krajów UE. Przedstawiciele sektora finansowego kilkakrotnie zwracali uwagę na fakt, że za pomocą instrumentów finansowych (kredyt, pożyczka) można wspierać ważne cele społeczne, które przynoszą wymierne korzyściach dla społeczeństwa (np. aktywizacja zawodowa osób powracających na rynek pracy, którzy przestają korzystać ze wsparcia państwa). Obecni na konferencji prof. Danuta Hübner (Przewodnicząca Komisji Rozwoju Regionalnego w Parlamencie Europejskim) oraz Michał Boni (Szef zespołu doradców Premiera) przestrzegali, by obecny kryzys finansowy UE nie spowodował odejścia od polityki spójności. Wobec spodziewanych oszczędności w sferze publicznej wielkie nadzieje pokładali we wspieraniu rozwoju przedsiębiorstw ekonomii społecznej, a więc instytucji łączących samowystarczalność ekonomiczną z celami społecznymi. Raymond Maes (Dyrektor Generalny ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego KE) wyraził przekonanie, że w nowym programowaniu funduszy unijnych Komisja Europejska powinna partycypować w stworzeniu instrumentów zwrotnych dla przedsiębiorstw ekonomii społecznej (poprzez kapitał lub gwarancje). Natomiast Paweł Chorąży (Dyrektor Departamentu Zarządzania EFS w MRR) poinformował, że MRR już pracuje nad uruchomieniem programu mikrokredytów dla przedsięwzięć ekonomii społecznej.

Wygląda więc na to, że Unia Europejska zamierza postawić na wzrost liczby i efektywność działania przedsięwzięć ekonomii społecznej, a jednym ze sposobów osiągnięcia tych celów będzie uruchomienie dedykowanych takim instytucjom instrumentów zwrotnych. Stanie się to zapewne częściowo kosztem dotychczasowego modelu dotacji i subwencji dla III sektora. W ten sposób kryzys finansowy, i związane z nim przyszłe oszczędności UE, prawdopodobnie wymuszą bardziej zrównoważone i zdywersyfikowane podejście do finansów podmiotów III sektora. Mikropożyczki i mikrokredyty będą nie tylko pomagać w realizacji zadań publicznych, ale w inwestowaniu we własną działalność (statutową, odpłatną oraz gospodarczą). Niewykluczone, że wkrótce wybrane banki oraz instytucje mikropożyczkowe staną się naturalnym i stałym partnerem organizacji pozarządowych i podmiotów ekonomii społecznej.

Krzysztof Wittels

---

[1] Za artykułem Jadwigi Przewłockiej „Jak organizacje pozarządowe finansują swoje działania?” przygotowanym na podstawie wyników badań: „Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2010” Stowarzyszenia Klon/Jawor oraz „Indeks jakości współpracy” Instytutu Spraw Publicznych.