Publicystyka - ngo.pl

– Tytuł projektu: „Z Małej Szkoły w Wielki świat”, wiele mówi o naszych założeniach – mówi Elżbieta Tołwińska-Królikowska, koordynatorka projektu i wiceprezeska Federacji Inicjatyw Oświatowych. – Nie chodzi nam o to, żeby dzieci uciekły w ten wielki świat, ale że szkoła wiejska może, tak samo jak miejska, przygotować dzieci do życia społecznego i dać edukację na dobrym poziomie – mieszkając na wsi jesteś obywatelem wielkiego świata, który stoi przed tobą otworem i nie musisz się niczego obawiać, bo wspaniale sobie w nim poradzisz. Zależy nam, aby poznały swoje środowisko lokalne dogłębnie – i jego wady, i zalety. Jeśli to środowisko poznają, to jest większa szansa, że je pokochają i kiedyś do niego wrócą, aby je zmieniać. Bez tego dzieci, gdy dorosną, będą chciały ze wsi wyjechać jak najprędzej – przekonuje.

Projekt realizuje Federacja Inicjatyw Oświatowych w partnerstwie z Fundacją Wspierania Aktywności Lokalnej FALA, Fundacją Partnerstwo dla Środowiska, Fundacją Civis Polonus i Szkołą Wyższą Przymierza Rodzin. Projekt rozpoczął się 1 grudnia 2009 r. i potrwa do końca października 2013 r. Działania w szkołach są prowadzone od czerwca 2010 r. do września 2013 r., również w czasie wakacji. Biorą w nim udział szkoły z dziewięciu województw: dolnośląskiego, kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, mazowieckiego, opolskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego – po 5–15 małych wiejskich szkół podstawowych z każdego województwa, w tym 36 szkół większych (od 71 do 110 uczniów) i 74 szkoły mniejsze (do 70 uczniów).

Projekt jest realizowany w ramach Poddziałania 3.3.4. Modernizacja treści i metod kształcenia PO KL, konkurs „Ponadregionalne programy rozwijania umiejętności uczniów w zakresie kompetencji kluczowych, ze szczególnym uwzględnieniem nauk matematyczno-przyrodniczych, technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), języków obcych, przedsiębiorczości”. Konkurs ten rozpisany był na wszystkie etapy edukacji szkolnej – szkołę podstawową, gimnazjum i szkoły ponadgimnazialne. Większość projektodawców skupiała się na dalszych etapach edukacji. – My od razu wiedzieliśmy, że zajmiemy się małymi wiejskim szkołami podstawowymi, że ten konkurs to narzędzie do unowocześnienia dydaktyki także na tym etapie kształcenia – wyjaśnia Elżbieta Królikowska-Tołwińska.

Projekt „Z Małej Szkoły w Wielki Świat” jest unikatowy, bo jego odbiorcami stali się uczniowie wiejskich szkół podstawowych, także nauczania początkowego (klasy I–III). Dodajmy, że są to zarówno szkoły gminne, jak i prowadzone przez wiejskie stowarzyszenia.

Projekt skupia się na rozwijaniu trzech kompetencji kluczowych:

• kompetencji matematycznych i podstawowych kompetencji naukowo-technicznych;
• kompetencji społecznych i obywatelskich;
• umiejętności uczenia się.

– Opis tych kompetencji umieszczony w dokumentach Unii Europejskiej jest sformułowany dla człowieka dorosłego, więc musieliśmy się zastanowić, które elementy są możliwe do zrealizowania u dzieci – mówi dalej koordynatorka projektu. – Skupiliśmy się na opracowaniu dydaktyki możliwej do zastosowania dla młodszych dzieci i odpowiedniej do realizacji wśród mało licznych klas i klas łączonych. Wybraliśmy metodę projektu, umożliwiającą rozwój wiedzy, umiejętności i kształtowanie postaw. Postawiliśmy na ocenianie kształtujące, które wzmacnia umiejętność uczenia się, dzięki wypracowaniu samodzielnie kryteriów oceny i stosowaniu ich przy samoocenie i ocenie koleżeńskiej. Zależało nam, aby metody przez nas proponowane odpowiedziały na specyfikę Małych Szkół. Badania młodzieży wiejskiej robione pod egidą prof. Anny Gizy-Poleszczuk wykazują, że oprócz różnych barier zewnętrznych utrudniających dzieciom wiejskim kontynuowanie nauki i rozwój, są także wewnętrzne, takie jak zaniżona samoocena, niezależna od osiąganych wyników w nauce, oraz słabe umiejętności społeczne. W związku z tym, że przez większość czasu poruszają się w swoim niewielkim środowisku, wśród ludzi sobie znanych, gdy trafiają do dużej społeczności – wycofują się – twierdzi koordynatorka.

Projekt trwa już trzy lata. Przez ten czas opracowano 52 scenariusze projektów edukacyjnych dla kl. I–III i IV–VI – za to działanie odpowiedzialni byli partnerzy projektu – Fundacja Partnerstwo dla Środowiska i Fundacja Civis Polonus. Zgodnie z tymi scenariuszami przeprowadzane są zajęcia we wszystkich 119 szkołach. Każde dziecko, niezależnie od etapu edukacyjnego, uczestniczy rocznie w czterech projektach społeczno-obywatelskich i w czterech matematyczno-przyrodniczych, trwających od 16 do 20 godzin. To więcej niż wymaga się w gimnazjum.

Przykładem może być projekt społeczno-obywatelski „Sołectwo – nasz samorząd”. Projekt zakłada wiele aktywności. Dzieci dowiadują się z ustawy o kompetencjach sołtysa, rady sołeckiej, o funduszu sołeckim, potem robią komiks „Super sołtys”, a na końcu przygotowują symulację zebrania wiejskiego „Nic o nas bez nas”, podczas której w towarzystwie zaproszonych sołtysów prowadzą debatę nad przeznaczeniem funduszu sołeckiego. Przygotowując debatę, zbierają m.in. potrzeby mieszkańców wsi. – Mamy różne przykłady – mówi Elżbieta Tołwińska-Królikowska. – W Korzeczniku, w szkole stowarzyszeniowej, przyszli trzej sołtysi i byli pod takim wrażeniem, że wyasygnowali środki finansowe z funduszy, jakimi dysponują, aby dofinansować wycieczkę uczniów. Dzieci przyszły do domu i okazało się że rodzice nie wiedzieli nawet, że istnieje fundusz sołecki, nie interesowało ich to. Teraz to dzieci ich namawiają, aby poszli na zebranie wiejskie, bo mogą mieć wpływ na to, co się we wsi wydarzy.

Innym przykładem jest projekt matematyczno-przyrodniczy „Woda na wagę złota”. W jego ramach dzieci dokonują audytu wodnego w szkole i dowiadują się o gospodarce wodnej w Polsce. Najpierw więc sprawdzają, skąd się bierze woda w szkole, obchodzą szkołę i poznają poszczególne elementy systemu wodno-kanalizacyjnego. Następnie sprawdzają, do czego i przez kogo woda jest używana i czy można jej używać mniej – w sposób rozsądny. Okazuje się, że np. spłuczki w toaletach nie są oszczędne albo krany są niedokręcone. I po tych badaniach obliczają zużycie wody i pokazują, jak ją można oszczędzić. Na efekty nie trzeba długo czekać. – Jedna ze szkół tak zmniejszyła zużycie wody, że po dwóch miesiącach z wodociągów przyszło pismo do dyrekcji z prośbą o sprawdzenie, czy nie ma przecieków przed licznikami wody, bo tak spadło jej zużycie – chwali się koordynatorka projektu.

Projekt realizowany jest nie tylko w trakcie roku szkolnego, ale także podczas wakacji w trzech kolejnych latach: 2011–2013. Jego twórcy promują rozwój ruchu naukowego Małych Szkół. Wsparcie zaplanowano na trzech poziomach:

• Letnia szkoła odkrywców – w każdej ze szkół organizowane są pięciodniowe zajęcia poświęcone w kolejnych latach innemu tematowi (2011 – żywiołom, 2012 – zmysłom wzroku i słuchu, prądowi elektrycznemu, przestrzeni i kosmosowi, temat zajęć na 2013 r. nie został jeszcze ustalony). Zajęcia przeprowadzają studenci przeszkoleni przez Szkołę Wyższą Przymierza Rodzin.
• Letnie obozy naukowe – podzielone są tematycznie. Matematyczno-przyrodnicze organizowane są w Ojcowskim Parku Narodowym przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska, natomiast społeczno-obywatelskie, organizowane przez Fundację Civis Polonus, odbywają się w Warszawie. W każdym z nich bierze udział po jednym zdolnym uczniu klasy V z każdej ze szkół.
• Certyfikacja ma na celu promowanie ruchu naukowego wśród uczniów i w środowisku lokalnym. Jesienią 2011 r. została powołana Kapituła Ruchu Naukowego Małych Szkół i Grupa ds. Certyfikacji. Będzie ona nadawała szkołom wyróżniającym się działalnością badawczą certyfikat Szkoły Wspierającej Ruch Naukowy. W październiku 2011 r. zgłosiło się 19 szkół. W lipcu 2012 r. szkoły przysyłały raporty ze zrealizowanych działań, które zostały przeanalizowane przez Grupę ds. Certyfikacji i ocenione przez Kapitułę. W październiku 2012 r. Kapituła przyznała pierwszych siedem certyfikatów. Drugi nabór zainteresowanych certyfikacją szkół odbył się pod koniec 2012 r. W tym roku poznamy kolejne odznaczone placówki.

Szkoły zawodowe wracają do łask. Pracodawcy zaczynają znów przedkładać konkretną wiedzę, popartą umiejętnościami zawodowymi, nad tytuł magistra, obojętnie jakiej specjalizacji. Wśród młodych ludzi wciąż jednak istnieje mit wykształcenia wyższego jako klucza do zdobycia dobrej pracy. W Polsce potrzeba fachowców. Jednak programy szkół zawodowych są niedostosowane do potrzeb rynku, ich oferta jest przestarzała, często nieatrakcyjna, szkoły nie nadążają za zmianami związanymi z postępem technologicznym. Taka szkoła nie przyciągnie uczniów, nie zagwarantuje im bowiem wykształcenia dostosowanego do potrzeb regionalnego rynku pracy i wymagań pracodawców.

Szkolnictwo zawodowe dorosło do zmian. W innych krajach Europy programy nauczania są bardziej elastyczne, a współpraca z rynkiem pracy bliższa. Dąży się do tego, aby oferta szkół odpowiadała na szybko zmieniające się potrzeby rynku, a uczeń mógł w trakcie szkoły zdobywać praktykę zawodową. Inspirację do zmian polskiego szkolnictwa zawodowego warto więc czerpać z Europy, a wprowadzanie zmian poprzedzić pilotażowym projektem, testującym nowe rozwiązania i dającym możliwość zbadania ich skutków. W ten sposób uniknie się niebezpieczeństw związanych z wdrażaniem niezaadoptowanych do polskich realiów rozwiązań wypracowanych w innych krajach.

Przykładem takiego przedsięwzięcia jest projekt „Innowacje edukacyjne – program testowania i wdrażania nowych metod modernizacji oferty kształcenia zawodowego w województwie podlaskim” realizowany przez białostocką Fundację Forum Inicjatyw Rozwojowych w partnerstwie z Narodowym Forum Doradztwa Kariery i partnerami ponadnarodowymi (francuskim: Copilot Partners, hiszpańskim: El Instituto Universitario de Educación a Distancia (IUED) i niemieckim: Volkshochschule im Landkreis Cham e.V.).

Jest to projekt innowacyjny złożony z trzech etapów – badawczego, fazy wdrożeniowej nazwanej „Laboratorium” i fazy upowszechniania produktów i mainstreamingu. Celem projektu jest wypracowanie nowej jakości w szkolnictwie zawodowym poprzez:

• zaproponowanie skuteczniejszych niż dotychczasowe form współpracy z pracodawcami w kształceniu praktycznym;
• wdrożenie nowych metod potwierdzania kwalifikacji zawodowych, lepiej dostosowanych do potrzeb rynku pracy;
• zaoferowanie tanich i dostępnych dla każdej szkoły systemów doradztwa i planowania kariery uczniów szkół zawodowych.

Projekt realizowany jest w porozumieniu z trzema szkołami z województwa podlaskiego reprezentującymi kluczowe branże w województwie: Zespołem Szkół nr 1 w Bielsku Podlaskim (kierunek technik budownictwa), Zespołem Szkół Gastronomicznych w Białymstoku (branża żywieniowa i hotelarska) i Zespołem Szkół w Wojewodzinie (kierunek technik rolnik), w których wprowadzono pewne modyfikacje organizacyjne w oparciu o trzy modele dostosowania oferty edukacyjnej do potrzeb regionalnego rynku pracy:

• dualny system kształcenia traktujący szkołę i przedsiębiorstwa jako dwa uzupełniające się ogniwa przyswajania wiedzy i umożliwiające uczniowi na odbywanie praktyk w przedsiębiorstwie w ramach nauki;
• modułowy system kształcenia wprowadzany w zamian kształcenia przedmiotowego, obejmujący zintegrowane treści kształcenia z różnych dziedzin;
• doradztwo i orientację zawodową.

– Systemy modułowy i dualny oraz doradztwo w polskich szkołach funkcjonuje od dawna – mówi Magdalena Skup, koordynatorka ds. współpracy ponadnarodowej lidera projektu. – Innowacją w naszym projekcie są wypracowane przez nas narzędzia. Jest ich 27 wraz z instrukcją obsługi. Podzieliliśmy je na trzy obszary problemowe, a więc system modułowy, system dualny i doradztwo oraz trzy poziomy użytkowników. Mamy narzędzia skierowane do ucznia, do kadry dydaktyczno-pedagogicznej i do otoczenia szkoły. Mogę to wyjaśnić na przykładzie testów luki kompetencyjnej – powstały osobne narzędzia dla przedsiębiorcy i dla nauczycieli, którzy mogą zdiagnozować obszary wymagające wzmocnienia u ucznia, a także trzecie narzędzie dla ucznia, który za jego pomocą może dokonać autodiagnozy swoich kompetencji. Wypracowane przez nas narzędzia są proste, ich ogromną zaletą jest to, że można je łatwo modyfikować do potrzeb szkół i kierunku kształcenia, a ich wdrożenie nie wymaga nakładów finansowych – opowiada.

– W mojej ocenie kluczowe były działania testujące, które trwały rok w trzech szkołach, z którymi mieliśmy podpisane porozumienia, reprezentujące trzy kluczowe branże w woj. podlaskim. Szkoły były otwarte na zmiany i zaangażowane w projekt, co uważam za duży sukces. Została też nawiązana współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami, głównie w ramach dualnego systemu kształcenia – dodaje Magdalena Skup.

Projekt zmierza już ku końcowi, obecnie jest w fazie trzeciej – upowszechniania. – Przedsięwzięcie zostało zatwierdzone jako projekt modelowy – cieszy się Magdalena Skup. – Duży sukces mainstreamingowy dotyczy włączenia naszych produktów do Planu Działania Priorytetu IX PO KL na 2013 r. Szkoły, które będą stosowały wypracowane przez nas narzędzia otrzymają punkty strategiczne w konkursie.

W ramach upowszechniania została nawiązana współpraca z 14 szkołami zawodowymi, po jednej z każdego powiatu, w których będą prowadzone warsztaty dla nauczycieli zainteresowanych wdrażaniem wypracowanych narzędzi. Projektodawcy liczą na to, że dzięki tym działaniom szkoły włączą narzędzia w plany rozwojowe szkół. Pomoże w tym wizyta studyjna u partnera projektu, gdzie przedstawiciele tych szkół będą mieli szansę zobaczyć, jak realizowany jest dualny system kształcenia czy system modułowy we Francji. Oprócz wizyt w szkołach zawodowych uczestnicy odbędą zwiedzali spotkania z przedstawicielami francuskich biur kariery, urzędu pracy, szkół wyższych, członkami izby rzemieślniczej czy przemysłowo-handlowej, aby poznać perspektywę współpracy trójstronnej pomiędzy instytucją rynku pracy, przedsiębiorcą a szkołą.

Owocna współpraca ponadnarodowa to kolejny sukces projektu. Odbyło się kilka wizyt i rewizyt, nie tylko w ramach budżetu projektu, ale też sfinansowanych przez jednego z partnerów czy też dzięki środkom Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego. – Jesteśmy pozytywnie zaskoczeni współpracą ponadnarodową, która wykroczyła poza tematykę projektu i skutkuje składaniem nowych projektów – dodaje koordynatorka ds. współpracy ponadnarodowej. Dzięki niej możemy też pomóc innym instytucjom w Polsce, które pytają nas, jak znaleźć dobrego partnera za granicą. Nasi partnerzy wskazują nam takie podmioty ze swojego otoczenia i ułatwiają nawiązanie z nimi kontaktu. W ramach projektu zostały też wypracowane dobre praktyki dotyczące szkolnictwa zawodowego we Francji, Niemczech i Hiszpanii, które mogą zainspirować polskie szkoły do wprowadzania zmian.

Tekst powstał dzięki wsparciu Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.