Publicystyka - ngo.pl

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w swym pierwotnym kształcie niewiele mówiła o procedurze konkursowej stosowanej w administracji publicznej do rozpatrywania ofert (wniosków o dotację) składanych przez organizacje. Nie było przepisów o powinności czy też konieczności powoływania komisji do oceny ofert składanych w konkursach. Niektóre samorządy powoływały takie komisje, kierując się troską o rzetelne przydzielanie dotacji. Przepis fakultatywny dotyczący możliwości powoływania komisji do oceny ofert można było znaleźć w ustawie o pomocy społecznej. Dopiero duża nowelizacja ustawy o pożytku z 2010 r. wprowadziła obowiązek powoływania komisji konkursowych (art. 15 ust. 2a). Należy podkreślić, że mają one charakter opiniodawczy, a ostateczną decyzję podejmuje organ wykonawczy organu administracji publicznej.

Ogólna treść przepisów oraz wynikająca z tego duża swoboda w ich interpretowaniu powodowały wiele problemów w procedurach konkursowych w samorządach. W najtrudniejszej sytuacji znalazły się małe gminy, w których działa jedna lub kilka organizacji. Zapis ustawowy, który mówił o zasiadaniu w komisjach osób „reprezentujących” organizacje oraz podmioty z nimi ustawowo zrównane, w wielu sytuacjach wstrzymywał prace tychże komisji z powodu braku takich osób. Szczególnie dotkliwie odczuwały to gminy, które ogłaszały jeden konkurs na wszystkie zadania publiczne adresowane do organizacji prowadzących działalność pożytku publicznego. Najnowsza nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego, która weszła w życie 3 listopada 2011 r., zmieniła określenie „reprezentujące” na „wskazane przez”. Rozwiązuje to opisany problem, ponieważ organizacje mogą obecnie wskazać do prac w komisji ekspertów niezwiązanych z daną organizacją. Samorząd, niezależnie od szczebla, musi przeprowadzić nabór osób do komisji konkursowej, nawet jeśli napotyka trudności (wtedy rozwiązaniem jest otwarty nabór członków do prac w komisji, np. poprzez portal ngo.pl).

Kolejnym problemem był branżowy dobór osób zasiadających w komisjach (dotyczy to głównie reprezentantów III sektora). Powodowało to, że w ich składzie często znajdowali się reprezentanci wnioskodawców. Po wykluczeniu ich z prac (przez złożenie oświadczenia) komisja stawała się niezdolna do dalszych prac. Problem ten został usunięty w najnowszej nowelizacji (art. 15 ust. 2da). Ustawodawca założył bowiem trzy sytuacje, w których komisja może działać bez udziału reprezentantów trzeciego sektora:

• kiedy wszyscy podlegają wyłączeniu z powodu zaistnienia konfliktu interesu;
• gdy wskazane osoby nie wezmą udziału w pracach komisji;
• gdy organizacje nie wskażą swoich reprezentantów.

Opisane zmiany w przepisach ustawy o działalności pożytku publicznego ułatwiają powoływanie i pracę komisji konkursowych. Złagodzenie niektórych przepisów z pewnością pozwoli na sprawniejszy przebieg otwartych konkursów ofert i uniknięcie komplikacji z ich rozstrzyganiem. Jest to szczególnie ważne w IV kwartale roku, kiedy w samorządach ruszają konkursy na nowy rok budżetowy.

W trosce o sprawny przebieg konkursów, szczególnie w większych samorządach, warto pomyśleć o otwartym naborze członków do komisji konkursowych. Można w ten sposób stworzyć bazę osób kompetentnych, dyspozycyjnych, zaangażowanych i doświadczonych, które według wymyślonego przez nas klucza (alfabetycznego, kolejności zgłoszeń, kobieta/mężczyzna etc.) będą zapraszane do prac w komisjach. Dysponując takim zasobem ludzi nie musimy za każdym razem poszukiwać członków komisji konkursowych wskazywanych przez organizacje.

Zasady powoływania i tryb pracy komisji powinny być uregulowane w programie współpracy, o czym mówi art. 5a, ust. 4 pkt 11 ustawy o działalności pożytku publicznego. Należy jednak zachować zdrowy rozsądek w tworzeniu lokalnych rozwiązań prawnych. Pamiętajmy, że każda zmiana w trybie powoływania członków czy w procedurach pracy komisji pociąga za sobą konieczność zmiany uchwały. Należy zatem przeanalizować, czy w uchwale w sprawie programu współpracy nie powinny się znaleźć wyłącznie ogólne stwierdzenia, ponieważ stosowna delegacja zapisana w uchwale umożliwii kierownikowi jednostki doprecyzowanie szczegółowych zasad dotyczących trybu powołania i prac komisji (w formie zarządzenia).

Regulacje dotyczące pracy komisji powinny opisywać sposób powoływania jej członków, skład osobowy, kwestie związane z jej zwoływaniem, przewodniczeniem oraz dokumentowaniem prac. Niemniej ważne jest uregulowanie spraw związanych ze składaniem oświadczeń członków komisji oraz dotyczących ważności jej prac. Zgodnie z przepisami ustawy o działalności pożytku publicznego w komisji mogą zasiadać przedstawiciele organu wykonawczego, osoby wskazane przez organizacje pozarządowe oraz podmioty z nimi ustawowo zrównane oraz eksperci.

Odpowiedzi na pytania o udział przedstawicieli organu stanowiącego (np. rady gminy, rady powiatu) i wykonawczego (np. burmistrz, zarząd powiatu) samorządu w pracach komisji nie są proste, ponieważ ustawa o działalności pożytku publicznego pozostawia ten problem nierozstrzygnięty (nie zmieniła tego także tegoroczna nowelizacja). Rozwiązania można szukać jednakże w innych przepisach, np. w ustawie o samorządzie gminnym (art. 18 ust. 1 pkt 4). Zgodnie z nimi w komisjach nie powinni zasiadać radni, ponieważ w imieniu mieszkańców odpowiadają za stanowienie lokalnego prawa (m.in. za przygotowanie uchwały budżetowej), zasiadają też w komisji rewizyjnej, której jednym z najważniejszych zadań jest kontrola prawidłowości wykonania budżetu przez organy zarządzające samorządu.

Przedstawiciele organu wykonawczego:

• jednoosobowego, np. burmistrz, wójt, prezydent oraz ich zastępcy;

• kolegialnego, złożonego z kilku osób, np. członkowie zarządu powiatu lub zarządu województwa

także nie powinni zasiadać w komisji, tym bardziej jeśli reprezentują jakieś stowarzyszenie bądź fundację, ponieważ ich rolą jest ostateczny wybór wniosków do dofinansowania, a zasiadając w komisji konkursowej, wpływają na wyniki jej prac.

W trosce o transparentność członkowie organów zarówno kolegialnych, jak i jednoosobowych na czas pełnienia funkcji w urzędzie powinni zawiesić swoje członkostwo w organizacjach, a przy podejmowaniu decyzji w sprawie przyznania dotacji dla „swojej” organizacji winni być wyłączeni z jej prac, analogicznie jak osoby pracujące w komisji i podlegające wykluczeniu z powodu konfliktu interesów.