Publicystyka - ngo.pl

Całkowite zużycie papieru na świecie w 2007 r. wyniosło 394,2 mln ton, (w tym mas pierwotnych 196,2 mln ton i makulatury (wtórnych) 207,7 mln t.). W ciągu drugiej połowy XX wieku globalna konsumpcja papieru wzrosła ponad sześciokrotnie. Największym użytkownikiem tego produktu są Stany Zjednoczone, zużywając 331 kg rocznie na osobę. Stanowi to blisko 30% całkowitej światowej konsumpcji. Wszystkie kraje wysoko uprzemysłowione zużywają ok. 70% papieru produkowanego na świecie. Zróżnicowanie poziomów używania papieru jest znaczące, począwszy od Afryki gdzie per capita rocznie wynosi ono 6 kg, poprzez Azję (21 kg), Europę Wschodnią i Rosję (30 kg), Europę Zachodnią (194 kg), Japonię (254 kg), kończąc na wyżej wymienionych Stanach Zjednoczonych (331 kg).

Średnie roczne zużycie papieru w Europie w 2008 to 187,6 kg na mieszkańca. W tym samy roku w Polsce zużyto 101,6 kg papieru. W Europie najwięcej papieru zużyto w Belgii (346 kg), Austrii (252.1 kg), Finlandii (247 kg), Niemczech (263 kg) i Holandii (210,8 kg).

Konsumpcja papieru jest bardzo zróżnicowana. W państwach rozwiniętych gospodarczo papier jest tani i jest produktem jednorazowego użytku. W innych częściach świata pozostaje niepowszednim i przez to – drogim produktem. W przeszłości nieograniczone zużycie papieru miało bardzo poważne konsekwencje. Od czasu konferencji w Rio de Janeiro upowszechniło się pojęcie „rabunkowo niszczonej planety”. Ludzkość daleka jest od stylu życia szanującego zasoby naturalne. We współzawodnictwie między technicznym postępem i rozwojem ekonomicznym środowisko do tej pory przegrywało. W przeszłości produkcja i zużycie papieru były przykładem takiego negatywnego rozwoju gospodarki światowej. Jeszcze w latach dziewięćdziesiątych, co piąte ścięte na świecie drzewo trafiło do fabryki. Siedemnaście ze stu zużytych do produkcji papieru drzew pochodziło z pierwotnych puszcz. Jedyne w swoim rodzaju systemy ekologiczne były przeznaczane na artykuły jednorazowego użytku. Papiernictwo należało do jednych z największych branż przemysłowych eksploatujących wodę i energię.

Z drugiej strony papier był i jest wzorcowym przykładem materiału wielokrotnego użycia i materiału ekologicznego - włókna papierowe można przetworzyć 3-4 razy. Produkowany na świecie papier można podzielić na cztery główne grupy użytkowe: papier do celów opakowaniowych, graficznych, sanitarno-higienicznych oraz dekoracyjnych i technicznych. Opakowania z papieru i tektury są najbardziej ekologicznym opakowaniem, gdyż produkowane są z surowca odnawialnego, łatwo jest je poddać recyklingowi lub innym formom odzysku. Papiery wykorzystane do celów graficznych w większości poddawane są recyklingowi i innym formom odzysku. Papiery sanitarno-higieniczne ulegają biodegradacji. Po latach zastoju w Polsce oddane są do eksploatacji nowe maszyny papiernicze, w tym największa do produkcji papierów opakowaniowych z makulatury. Przyczyni się to do znacznego zwiększenia bazy recyklingowej dla odpadów opakowaniowych z papieru i tektury. W ostatnich latach na świecie w tym także w Polsce nastąpił duży postęp w zakresie ochrony środowiska. W latach 1995-2007 jedna z największych papierni w Polsce dokonała redukcji zużycia wody do produkcji o 18,9%; zredukowano emisję pyłów z kotła korowego o 98,9% (budowa elektrofiltu z minicyklonem), a z pieca obrotowego o 96,8%. Uzyskano redukcję SO2 o blisko 60% oraz 56,3% gazów złowonnych. Zmniejszono także ilość powstających ścieków - redukcja CHZT o 39,3%, BZTZ o 65,7%, zawiesiny o 94%. Rynek i coraz wyższe ekologiczna standardy wymuszają kolejne zielone inwestycje i zmiany - będzie to z korzyścią zarówno dla samej branży jak i środowiska.

Masowe zużycie papieru bezpośrednio generuje problemy z powstającymi odpadami z tego materiału. Jeżeli spytamy Polaków, czy zużyty papier (makulaturę) należy poddawać selektywnej zbiórce i recyklingowi, to deklaratywnie odpowiedź będzie brzmieć „tak”. Natomiast bardzo często Polacy nie wiedzą, w jaki sposób oni, konkretnie, mieliby oddać ten cenny surowiec wtórny do recyklingu. Interesujące jest także, jak Polacy postrzegają problem wycinki drzew w kontekście selektywnej zbiórki makulatury. Organizacje społeczne oraz media upowszechniają opinię, iż zbiórka makulatury (jej odzyskiwanie i recykling) jest tożsame z ratowaniem drzew. Choć opinie te wygłaszane są zapewne w dobrej sprawie, to jednak nie są zgodne ze stanem faktycznym. Przemysł celulozowo-papierniczy w Polsce zużywa ok. 5 mln m3 drewna papierówkowego (średniowymiarowego) pochodzącego z cięć w ramach użytkowania przedrębnego lasu. Jest to drewno związane z pielęgnowaniem lasu, pochodzące z cięć pielęgnacyjnych (czyszczenia i trzebienia) oraz z cięć przygodnych (sanitarnych). Zatem pozyskiwanie drewna na papier przyczynia się do właściwej pielęgnacji lasu i jego ochrony sanitarnej – dotyczy to oczywiście tylko lasów nie objętych szczególnymi formami ochrony przyrody np. jaką są Parki Narodowe. W Polsce użytkowanie lasu oparte jest na zasadach trwale zrównoważonej gospodarki leśnej. Jej celem jest ukształtowanie struktury lasów zapewniającej trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produktywności oraz potencjału regeneracyjnego.

Aby edukacja ekologiczna poświęcona zagadnieniom papieru i potrzeby jego odzysku i recyklingu miała szansę przynieść efekty, musi być:

• oparta na prawdziwych danych
• ściśle powiązana ze zbiórką makulatury na poziomie lokalnym
• obywatel musi się dowiedzieć, gdzie on, w swoim sąsiedztwie, może przynieść (oddać, sprzedać) makulaturę!
• musi być prowadzona permanentnie na wszystkich szczeblach nauczania oraz w mediach.

Celem edukacji jest nie tylko dostarczenie wiedzy i motywowanie do działania, ale również spowodowanie egzekwowania praw i obowiązków obywateli, urzędników i przedsiębiorców.

Selektywna zbiórka. Warunki te znane są od lat - aby nastąpił rozwój systemu selektywnej zbiórki i recyklingu odpadów (w tym też makulatury) oprócz skutecznej edukacji ekologicznej muszą być stworzone odpowiednie warunki rozwoju obejmujące zagadnienia prawne, ekonomiczne i organizacyjne:

• dostosowanie unormowań dotyczących odpadów do dyrektyw UE,
• wprowadzenie w odpowiedniej wysokości opłat recyklingowych i produktowych
• określenie obowiązków władz wszystkich szczebli w zakresie recyklingu, i skutecznego egzekwowanie prawa.
• stworzenie mechanizmów dofinansowania zbiórki surowców wtórnych. Warto rozważyć możliwość wprowadzenie ulg podatkowych czy inwestycyjnych dla firm zajmujących się pozyskiwaniem i przerobem surowców wtórnych oraz stworzenie w handlu systemu (revendingów) odbioru odpadów opakowaniowych
• uregulowanie problemu własności odpadów, może stanowić ważny krok w naprawie całego systemu
• Konieczne jest także znaczne podwyższenie opłat za składowanie odpadów komunalnych, aby zniechęcać do tej najgorszej formy zagospodarowywania odpadów.

Popyt na recykling. Dziewięć organizacji przyrodniczych, ochrony środowiska, ochrony konsumentów oraz jedna gmina w landzie Nadrenia Westfalia założyły „Inicjatywę 2000 plus materiały szkolne z makulatury”. Celem inicjatywy było utrzymanie i rozszerzenie oferty na materiały szkolne z makulatury oraz wspieranie popytu na te materiały. Uczniowie i nauczyciele fakultatywnie zobowiązywali się do kupowania i użytkowania zeszytów produkowanych z makulatury. W pilotażowej akcji udział wzięło aż 30 tys uczniów i nauczycieli w 12 landach.

Kultura i recykling. Warszawie we wrześniu 2009 roku Fundacja Ekorozwoju (FER) oraz Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ zorganizowały niecodzienną wymianę surowców wtórnych na bilety. Celem akcji była promocja kultury i ekologii, oraz pokazanie, iż aby być naprawdę kulturalnym to także należy segregować odpady i każdego dnia dbać o czystość naszych miast i wiosek. 44 warszawskie ośrodki kultury przeznaczyły blisko 2,5 tys. biletów, dla osób indywidualnych jak i dla całych klas. planujemy w 2010 roku zrobić cykl wydarzeń w miastach wojewódzkich pt „Zamień Makulaturę na Kulturę” Warto edukować także w ten sposób, pokazując że bycie ekologicznym jest tożsame z kulturą osobistą.

Dominik Dobrowolski,
Wiceprezes Fundacji Ekorozwoju
dominik.dobrowolski@eko.org.pl
tel.kom: 697 092 978