Publicystyka - ngo.pl

Pisaliśmy ostatnio w ngo.pl o konkursie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na edukację ekologiczną, w którym ubiegające się o dotację organizacje muszą złożyć rekomendację uzyskaną od Ministra Środowiska (więcej: Ministerstwo Środowiska. „Where Amazing Happens”). Jest to praktyka zaskakującą i niepokojąca z różnych przyczyn, o których wyczerpująco napisał Ignacy Dudkiewicz. Warto jednak w tym kontekście przyjrzeć się środkom, jakie z NFOŚiGW trafiały w ostatnich latach do organizacji pozarządowych na edukację ekologiczną i ochronę przyrody.

Przedstawiane w artykule dane zostały zgromadzone przez Fundację WWF w ramach monitoringu rządowych środków publicznych przeznaczanych na zlecanie realizacji zadań organizacjom pozarządowym (Stowarzyszenie Klon/Jawor równolegle wzięło pod lupę siedem ministerstw).

Dane zebrane w trybie zapytania o informację publiczną dotyczyły wyników konkursów na edukację ekologiczną oraz na ochronę przyrody ogłaszanych w latach 2012-2017 przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych (CKPŚ) oraz Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (w analizach nie uwzględniono danych od 6 WFOŚiGW, od których nie udało się pozyskać informacji w przewidzianym czasie).

Są to podstawowe, dostępne dla organizacji pozarządowych źródła publicznego finansowania działań ekologicznych na poziomie centralnym i wojewódzkim – Ministerstwo Środowiska ogłosiło w okresie objętym monitoringiem tylko jeden otwarty konkurs dla organizacji pozarządowych (w 2013 roku), w ramach którego na edukację klimatyczną przekazało dotacje o łącznej wartości 100 tys. zł

W latach 2012-2017 organizacje pozarządowe zrealizowały zadania z obszaru edukacji ekologicznej oraz na ochrony przyrody dofinansowane kwotą ponad 200 mln zł. Ok. 100 mln zł pochodziło z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, działanie 2.4. Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna, a więc z funduszy UE. Pozostałe dotacje były finansowane ze środków krajowych, przekazanych na realizację zadań publicznych związanych z edukacją ekologiczną przez NFOŚiGW (ok. 77 mln zł) oraz Funduszy Wojewódzkich (ok. 37 mln zł, jednak – jak zostało wyżej zaznaczone – są to dane niepełne).

Dotacje trafiły do 870 organizacji, które dzięki ich wsparciu zrealizowały niemal 2 tys. projektów. Ich skala była bardzo zróżnicowana: średnia dotacja z POIiŚ wynosiła ponad 2 mln zł, średnia dotacja w konkursach ogłaszanych przez NFOŚiGW była cztery razy mniejsza (ok. 500 tys. zł), zaś średnia dotacja od WFOŚiGW to ok. 20 tys. zł. Jednocześnie, z funduszy POIiŚ w ciągu sześciu lat objętych monitoringiem dofinansowano ok. 40 projektów, NFOŚiGW przekazało w tym czasie ok. 150 dotacji, zaś Fundusze Wojewódzkie dofinansowały niemal 1800 projektów.

Wykres 1. Suma środków przekazana organizacjom pozarządowym w latach 2012-2017 na edukację ekologiczną i ochronę przyrody (dotacje CKPŚ, NFOŚiGW oraz WFOŚiGW z 10 województw)

Trzeba jednocześnie podkreślić, że o środki na edukację ekologiczną (zarówno krajowe, jak i UE) mogą ubiegać się nie tylko organizacje pozarządowe, ale także jednostki administracji publicznej czy samorządowej. W monitorowanym okresie większość funduszy (56%) przeznaczonych na ten cel trafiła właśnie do nich. Największe dotacje otrzymały samorządy (gminy, powiaty, województwa, związki gmin) – niemal 140 mln zł, parki narodowe – 70 mln zł oraz RDOŚ – 35 mln zł oraz lasy państwowe (nadleśnictwa oraz RDLP) – 28 mln zł. O dotacje mogą się też ubiegać przedsiębiorstwa prywatne, które w latach 2012-2017 otrzymały dotacje wynoszące w sumie ok. 44 mln zł (8% wszystkich środków).

Znaczący udział funduszy Unii Europejskiej wśród środków na edukację ekologiczną powoduje, że na ich dostępność w poszczególnych latach duży wpływ miało wstrzymanie konkursów w czasie przejściowym między dwoma okresami programowania. W latach 2013-2014 konkursy ze środków POIiŚ na ochronę środowiska i edukację ekologiczną w ogóle nie były ogłaszane, a 2015 roku pojawiły się w ostatnim kwartale roku.

W kolejnym roku (2016) ogłoszono konkursy, w wyniku których przyznano organizacjom dotacje w wysokości 40 mln zł. Jednak w roku 2017 kwota dotacji przekazanych stowarzyszeniom i fundacjom spadła o połowę (do ok. 20 mln zł).

Trudno powiedzieć, jak finansowanie z POIiŚ będzie wyglądało w 2018 roku i kolejnych latach. Z aktualnego harmonogramu naborów wniosków wynika, że w 2018 roku przewidziano tylko jeden konkurs w ramach działania 2.4. Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna (w poprzednich latach było ich kilka), a orientacyjna kwota przeznaczona na dotacje jest zdecydowanie niższa niż w latach poprzednich.

Trend świadczący o stopniowym zmniejszaniu się kwot dotacji na edukację ekologiczną jest bardziej jednoznaczny w przypadku funduszy krajowych. Na wykresie 2. widać, że w kolejnych latach środki przeznaczane na dotacje były coraz mniejsze – od niemal 40 mln w 2012 roku do niespełna 6 mln w 2017.

Ma to przede wszystkim związek ze spadkiem środków przeznaczanych na dotacje dla organizacji przez NFOŚiGW (na poziomie wojewódzkim sumy przyznawanych organizacjom dotacji utrzymywały się w monitorowanych latach na podobnym poziomie).

Wykres 2. Dotacje na edukację ekologiczną przekazywane organizacjom pozarządowym w poszczególnych latach

Uzupełnieniem danych o dotacjach dla organizacji pozarządowych są dane ze sprawozdań NFOŚiGW. Zawierają one ogólne informacje o sumie środków, jakie zostały w poszczególnych latach zaplanowane i wydatkowane z Funduszu na edukację ekologiczną (w formie dotacji dla podmiotów pozarządowych, ale także publicznych i prywatnych). Wynika z nich, że w latach 2012-2014 kwoty przeznaczane na dotowanie projektów związanych z edukacją ekologiczną były na podobnym poziomie (w latach 2013-2014 mniejsza ich część trafiła do organizacji pozarządowych).

Później sytuacja się zmieniła. W 2015 roku fundusze na dotacje wspierające edukację ekologiczna się zmniejszyły na rzecz środków przekazywanych publicznym jednostkom budżetowym. W 2016 roku fundusze zaplanowane na ten cel nie odbiegały od tych wydatkowanych w latach poprzednich, jednak duża ich część nie została wydana (m.in. ze względu na unieważnienie konkursów). Z kolei w 2017 roku zmniejszono zarówno wydatki planowane, jak i realne, co w konsekwencji oznacza, że suma dotacji wspierających edukację ekologiczną przekazanych przez NFOŚiGW była ok. trzy razy mniejsza niż w latach 2012-2014.