Publicystyka - ngo.pl

W trakcie różnych spotkań i debat – w tym m.in. organizowanych przez ośrodki Sieci SPLOT – podnoszono też kwestię braku uznania ze strony społeczeństwa i kryzys zaufania do instytucji obywatelskich, nierzadko ocenianych jako swego rodzaju „establishment”.

Takie rozmowy i spotkania upewniły nas – Sieć SPLOT – że swoista odnowa myślenia o sektorze, zaproponowanie oddolnej debaty i prac nad wspólną wizją rozwojową III sektora są nie tylko oczekiwane przez liderów pozarządowych, ale wręcz pilnie potrzebne.

O pomyśle ujęcia w jednym narzędziu wizji rozwojowej sektora i różnych ścieżek dochodzenia do jej realizacji, tak powiedzieli jej inicjatorzy:

„Polski sektor obywatelski, sektor pozarządowy nie wypracował do tej pory swojej wizji rozwoju. Dotychczasowe próby (1999, 2005, 2010) nie dały impulsu do konkretnych działań. I tak sektor poddawał się zewnętrznym naciskom (np. strategie tworzone przez administrację polską i unijną czy obietnice polityków). Teraz chcemy sami kreślić scenariusz rozwoju sektora – naszą Strategiczną Mapę Drogową (…). Mapa drogowa nie jest typową strategią. Jest rodzajem kompasu, który prowadzi w stronę wspólnie wypracowanych przez organizacje celów. Pozwala uwspólnić indywidualne strategie działań osób, organizacji i partnerstw po to, by zgodnie z zasadą synergii zwiększyć szanse osiągnięcia celów”. (Strategiczna Mapa Drogowa Rozwoju Sektora Obywatelskiego w Polsce – III sektor dla Polski, s. 7-8).

W ramach jednej z płaszczyzn SMD – Działania na rzecz wspierania aktywności w społeczności lokalnej, w tym inicjatyw obywatelskich, nieformalnych ruchów, nowych organizacji pozarządowych – od marca 2016 r. funkcjonuje takie właśnie Partnerstwo, zainicjowane przez Stowarzyszenie BORIS, członka Sieci SPLOT. Skupia ono ok. 10 organizacji pozarządowych, które działają w kilku województwach (mazowieckie, małopolskie, podkarpackie, warmińsko-mazurskie) w zróżnicowanych środowiskach (Kaczy Dół, Długosiodło, Bałtów, ale też Kraków, czy Warszawa), mając przy tym odmienne funkcje (stowarzyszenia rozwoju lokalnego, federacje, organizacje wsparcia).

W początkowym okresie Partnerstwo musiało samo dla siebie zdefiniować i sprecyzować zakres tematyczny kierunku opisanego w Mapie Drogowej (zespół pojęć, przedmiot zainteresowania), określić planowane typy swojej aktywności (np. badania, promocja zjawisk, rzecznictwo, projekty), poszukać zasobów i sojuszników.

Jest to zresztą praca, od której nie uciekną wszystkie pozostałe grupy i organizacje włączone w realizację Mapy. W tym celu partnerzy spotykali się kilkukrotnie w Warszawie i Krakowie, odbyło się jedno ogólnopolskie seminarium zorganizowane przez Partnerstwo, pozyskano też koalicjanta w postaci przewodniczącego Komisji Partnerstwa i Dialogu Związku Miast Polskich.

Kluczowym punktem wyjścia dla dyskusji w Partnerstwie była konstatacja wskazująca na wewnętrzne bogactwo i zróżnicowanie sektora obywatelskiego, m.in. ze względu na konteksty, zainteresowania, działania podmiotów występujących, czy postawy osób zaangażowanych i preferowane przez nich normy i wzorce. Dlatego dla Partnerstwa nr 21 zasadniczym przedmiotem zainteresowania stał się „sektor społecznościowy”, funkcjonujący pomiędzy szerokim sektorem obywatelskim a sektorem pozarządowym, a także związane z nim pojęcie rozwoju społecznościowego.

Sektor społecznościowy sam w sobie też nie jest jednorodny, co może ułatwić odnalezienie się różnych podmiotów w tym obszarze. Są ci, którzy organizują się w obronie swoich żywotnych interesów (np. ruch lokatorski, chroniący osoby eksmitowane), i ci, którzy podejmują wyłącznie działania o charakterze sąsiedzkim, co jest klasycznym obszarem sektora społecznościowego. Są organizacje pozarządowe wdrażające innowacje w obszarze wartości kulturowych i norm prawnych (np. feministyczne, równościowe), ale też grupy, dla których inny styl życia jest wykorzystaniem możliwości demokracji.

W sektorze społecznościowym obserwujemy bardzo szerokie i zróżnicowane działania, formy i wartości, od kontestacji do dobra wspólnego. Z pewnością jednak wyróżnikiem nie jest tu przyjęcie lub nie takiej czy innej formy prawnej (stowarzyszenie, fundacja, spółdzielnia), co więcej – przynależność formalna do sektora pozarządowego nakłada na podmioty społecznościowe szereg dodatkowych obciążeń biurokratycznych, których do tej pory starały się one unikać.

Sporo czasu Partnerstwo poświęciło na dyskusję o pomysłach na lokalne wsparcie sektora społecznościowego, począwszy od istniejących i wdrażanych już narzędzi (np. inicjatywa lokalna czy regranting), a skończywszy na intencjonalnych, modelowych rozwiązaniach o charakterze „polityk publicznych” wdrażanych w różnych miejscach w Polsce.

Przykładem jest „Warszawa Lokalnie”, miejski program ukierunkowany na wspieranie lokalnych liderów, działań sąsiedzkich, partnerstw lokalnych, edukacji obywatelskiej. Wątek polityk samorządowych jest zresztą bardzo interesujący, stąd pomysł na pozyskanie informacji od samorządów terytorialnych (będących członkami Związku Miast Polskich) na temat występowania na ich terenie programów i/lub narzędzi wspierających podmioty sektora społecznościowego (I kw. br.).

Jednym z kolejnych zadań jest opracowanie przystępnego w formie opisu sektora społecznościowego, uwzględniającego zestaw narzędzi wsparcia o charakterze nieopresyjnym, nieingerującym w autonomię podmiotów społecznościowych (np. w obszarze edukacji obywatelskiej, ułatwień w działaniach obywateli – miejsca spotkań, jasna informacja).

Ostatecznie zebrany materiał ma odpowiedzieć na pytanie: jakiego wsparcia potrzebują nasi mieszkańcy zaangażowani w ważne dla nich kwestie lokalne? Intuicyjnie wiemy, że zapewne więcej edukacji, informacji, miejsc spotkań, inicjatyw lokalnych, budżetu obywatelskiego, regrantingu, konsultacji, czy w ogóle – partycypacji. Niemniej warto narzędzia wzmacniające sektor społecznościowy połączyć z ideą szerszych rozwiązań lokalnych o charakterze operacyjnym (na wzór „Warszawa Lokalnie”). Podobny materiał będzie opracowany na potrzeby wiejskiego sektora społecznościowego.

Inicjatorzy powstania Mapy drogowej liczą, że współpraca różnych organizacji pozarządowych w ramach Partnerstw Tematycznych przyniesie odroczony w czasie, ale jednak bezpośredni wpływ na rozwój Polski, m.in. poprzez wzmocnienie sektora obywatelskiego, jak i aktywizację lokalnych wspólnot. Jest o co się zmagać, bowiem zaangażowanie mieszkańców, poziom ich aktywności we wspólnocie terytorialnej i na jej rzecz jest wciąż dramatycznie niskie (wg sondażu Centrum Badania Opinii Społecznej przeprowadzonego w 2013 roku, zaledwie dla 0,2% Polaków najważniejszą wartością w życiu jest możliwość uczestniczenia w demokratycznym życiu społeczno-politycznym, a dla jedynie dla 3% wolność głoszenia własnych poglądów).

Mamy nadzieję, że praca wykonywana przez uczestników Partnerstwa Tematycznego nr 21 choć w pewnym stopniu, być może w czasie którego dziś jeszcze nie potrafimy określić, pomoże podnieść ethos i jakość działań obywatelskich w lokalnych społecznościach.