Publicystyka - ngo.pl

„Z doświadczenia Programu wiemy, że tworzenie lokalnych proekologicznych sieci współpracy, obejmujących organizacje pozarządowe, darczyńców, liderów lokalnych i samorządowych, media i wolontariuszy pozwala na trwałe i skuteczne osadzenie tematyki ekologicznej w społecznościach lokalnych. Z perspektywy ochrony bioróżnorodności, walki z zanieczyszczeniem planety czy walki ze zmianami klimatu to właśnie poziom lokalny jest kluczowy” – mówi Paweł Łukasiak, prezes Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce

Wyjście poza krąg prostych, choć bardzo potrzebnych akcji sprzątania parków, lasów, czy brzegów rzek, do prowadzenia bardziej złożonych projektów, to niełatwe zadanie. Wymaga ono szerokiej działalności edukacyjnej, wsparcia finansowego i wypracowania dobrych praktyk obrazujących różne sposoby skutecznego społecznego, proekologicznego zaangażowania obywateli na poziomie lokalnym.

Temu celowi służy ścieżka tematyczna „Działaj lokalnie i ekologicznie” programu „Działaj Lokalnie”. Istotne znaczenie ma w tym kontekście dzielenie się wiedzą i doświadczeniami WWF ze społecznościami lokalnymi oraz wykorzystanie wieloletniego doświadczenia sieci Ośrodków Działaj Lokalnie. Lokalne konkursy grantowe prowadzone były od kwietnia do czerwca 2021 r. We wszystkich 10 Ośrodkach Działaj Lokalnie, które biorą udział w ścieżce „Działaj lokalnie i ekologicznie”, rozstrzygnięto już nabory.   

Poniżej przedstawiamy pierwszy przegląd dofinansowanych inicjatyw, które reprezentują również różnorodne podejścia do społecznego zaangażowania obywateli i są świetnymi przykładami na to, jak tego typu inicjatywy należy uruchamiać na poziomie lokalnym.

Zwierzęta i rośliny mogą funkcjonować tylko w określonym otoczeniu (biotopie), które powinniśmy chronić, lub – w przypadku jego zniszczenia albo braku występowania odpowiedniego – możemy stworzyć. Przykładem może być projekt „Eko wyspa” zainicjowany przez mieszkańców wsi Rogowo w województwie mazowieckim. W lokalnym stawie została zamontowana sztuczna wyspa, której głównym zadaniem jest filtracja wody w tym zbiorniku, umożliwienie wzrostu roślin błotnych w głębokiej wodzie oraz stworzenie warunków do zasiedlania się i rozwoju ptaków i innych drobnych zwierząt.

Innym przykładem jest projekt: „Ochrona gniewosza plamistego”, realizowany przez grupę nieformalną „Coronella” z Łężców w woj. dolnośląskim.Przedsięwzięcie obejmuje prace związane z biotopem węży oraz tworzenie dla nich nowych siedlisk nieopodal kanału Młot, umieszczenie głazów na prywatnych działkach nieopodal cieku wodnego, stworzenie kolejnych skalniaków z konarami do zamieszkania, utworzenie sadzawek do rozmnażania żab oraz stworzenie siedlisk dla padalców (przysmaku gniewoszy). W celu zabezpieczenia tego lokalnego ekosystemu organizatorzy planują postawić dwa znaki drogowe ostrzegawcze „uwaga żaby/węże” na drodze powiatowej. Planowane jest również przeprowadzenie zajęć edukacyjnych dla około stu uczniów z zakresu zagrożeń i ochrony płazów i gadów w Polsce, w tym gniewosza plamistego.

[i] „Ekosystem” to „biotop” – czyli nieożywione środowisko fizyczne, oraz „biocenoza” będąca sumą populacji organizmów roślinnych i zwierzęcych.

Warto podkreślić znaczenie akcji informacyjnych i kampanii edukacyjnych w projektach ekologicznych. Wzrost wiedzy przyrodniczej i postaw proekologicznych jest często kluczowy dla zaangażowania lokalnych zasobów, czy wolontariuszy do realizacji projektów ekologicznych. Nic więc dziwnego, że wiele lokalnych inicjatyw działania informacyjne i edukacyjne traktuje jako priorytet.

Niech przykładem takich przedsięwzięć będzie projekt „Otwórz oczy na zielone!” Koła Gospodyń Wiejskich „Kasjopejki” w Skałągach (woj. opolskie). W pierwszym etapie inicjatorki planują poprowadzić warsztaty na podstawowe tematy: Jak dbać o środowisko? Dlaczego warto segregować śmieci? Co nam daje natura? By pogłębić wśród uczestników warsztatów zdobytą wiedzę, planowana jest „Wyprawa otwartych oczu”, której uczestnicy będą zachęcani do obserwacji środowiska naturalnego. Wyprawa odbędzie się na terenie objętym ochroną w ramach sieci Natura 2000. Ostatnia część projektu ma zintegrować społeczność przy pracach pielęgnacyjnych lokalnego parku, który po ostatnich nawałnicach, został zniszczony i pozbawiony sporej ilości drzew. Plan nowych nasadzeń oraz gatunki drzew, będą ściśle określone i nadzorowane przez konserwatora zabytków.

Dla zwiększenia zasięgu projektów edukacyjnych i uzyskania efektu kaskadowego warto  je skierować do liderów opinii na poziomie lokalnym. Przykładem może być „Zero waste i wege wyzwanie w Chocianowie” – projekt prowadzony przez Fundację „Apis Mellifera” z Chocianowa w woj. dolnośląskim. Będą to szkolenia ToT (training of trainers), czyli zajęcia dla kadry nauczycielskiej i lokalnych liderów. W ich trakcie poruszone zostaną tematy zero waste, 3R[i] oraz diety wegetariańskiej. Do każdego zagadnienia zostaną wykorzystane materiały Fundacji WWF, np. na temat świadomej konsumpcji.

Działaniem na rzecz ochrony klimatu może być nie tylko zachęcanie do odpowiedzialnej i ograniczonej konsumpcji, ale również połączenie kampanii edukacyjnej z konkretnymi inicjatywami na terenie gminy. Dobrym tego dowodem jest projekt „Dotleńmy Gminę Radzanowo” Stowarzyszenia Przyjaciół Gminy Radzanowo (woj. mazowieckie). Dwa konkursy „Sprzątamy – sadzimy – dotleniamy” oraz „Drzewo – tlen – życie” będą służyć przekazaniu radom sołeckim i grupom nieformalnym sadzonek drzew, z przewagą drzew tlenowych[ii] oraz miododajnych.

[i] (Zasada 3R: Reduce, Reuse, Recycle ang., promuje zdrowy dla środowiska styl życia, konsumpcji dóbr i traktowania odpadów. Spolszczone: zasada 3 U: Unikaj kupowania zbędnych rzeczy, Użyj powtórnie, Utylizuj.)

[ii] Drzewa tlenowe tzw. oxytree wyróżniają się szybkim wzrostem i produkcją dużej ilości tlenu.

Zmianie postaw mieszkańców na proekologiczne służy też „język korzyści”. Warto popularyzować lokalne projekty reprezentujące takie podejście. Bardzo dobrym przykładem może być: „Eko pan i eko pani a młodzież z nami!” realizowany przez mieszkańców gminy Gaszowice w woj. śląskim. Rozpocznie się on od warsztatów upcyklingu, na których uczestnicy poznają metody domowego przetwarzania odpadów oraz dawania używanym przedmiotom nowego życia. Kolejne warsztaty to ogrodnictwo „zero waste”, na których zostaną pokazane proste rozwiązania na zniwelowanie produkcji odpadów w ogrodzie. Trzeci warsztat pokaże możliwości stworzenia odpowiedników chemii domowej z łatwo dostępnych składników. Uczestnicy nauczą się jak wyprodukować „domową” pastę do zębów, płyn do naczyń czy spray do szyb, a także dowiedzą się jak łatwo i naturalnie usunąć plamy. Podobne podejście reprezentuje projekt „EKO Kobieta” Inicjatywy Zmieniamy Grójec (woj. mazowieckie).

W ramach projektu zostaną zorganizowane spotkania szkoleniowe z zakresu ekologicznych kosmetyków i detergentów oraz warsztatowe. Ciekawie zapowiada się też przedsięwzięcie „Bądź Eko – warsztaty szycia woreczków i toreb zero waste” Gminnej Biblioteki Publicznej w Krzyżanowicach w woj. śląskim. Projekt polegać będzie na zorganizowaniu cyklu spotkań o tematyce ekologicznej, w ramach których zrealizowany zostanie warsztat (online) szycia ekotoreb i woreczków – zamienników foliowych „zrywek”. Organizatorom zależy na zwróceniu uwagi lokalnej społeczności na sposoby ograniczenia produkcji domowych śmieci. Dodatkowo projekt będzie rozszerzony o warsztaty krawieckie. Eko-torby uszyte przez uczestników zostaną rozdane w miejscowych sklepach, zwiększając tym świadomość ekologiczną konsumentów.

Na zakończenie tego przeglądu chcielibyśmy zwrócić uwagę na projekty zmieniające przestrzeń publiczną i odwołujące się do proekologicznych rozwiązań. Warto tu przedstawić takie inicjatywy jak: „Mysiowieżowy ogród permakulturowy” Stowarzyszenia Animacji Lokalnej Arkona. Miejsce realizacji przedsięwzięcia to teren dookoła przedszkola Mysia Wieża w Byczynie (woj. opolskie). W ramach działań projektowych przeprowadzono wycinkę suchych drzew i posadzono wokół przedszkola drzewa owocowe. W skrzynkach powstał ogród permakulturowy[i] oraz łąka kwietna, która jest jednocześnie strefą nektarodajną dla owadów. W betonowych donicach przy ścieżce prowadzącej do przedszkola posiano kwiaty jadalne. Równolegle z powstawaniem strefy zielonej wokół przedszkola, prowadzony jest cykl warsztatów dla dzieci, związany tematycznie z prowadzonymi pracami. Tematy warsztatów to: „Tworzenie i pielęgnacja ogródka”, „Dlaczego drzewa są dla nas ważne”, „Pożyteczne owady”. Warsztaty odbywają się na powietrzu. Rezultatem ostatniego z nich będzie zbudowanie wraz z dziećmi domku dla owadów.

Podobny charakter ma przedsięwzięcie „Zielony Zakątek – od projektu do efektu” Koła Gospodyń Wiejskich Zakątek nad Słupianką w Białkowie (woj. mazowieckie). W ramach projektu powstaną nowe nasadzenia zieleni w przestrzeni publicznej. Wybrane zostaną rośliny, które będą zachęcać owady do odwiedzin, zbierania nektaru i zapylania kwiatów. Stworzone zostanie również miejsce dla drzew, które w przyszłości dałyby schronienie i miejsce do budowy ptasich gniazd. Uczestnicy zdobędą wiedzę o tym, jaki wpływ na przyrodę mają ich działania. Mieszkańcy zaproszeni zostaną do udziału w warsztatach budowania domków dla owadów i budek lęgowych dla ptaków. Inicjatorzy projektu chcieliby uświadomić uczestnikom potrzebę dbania o środowisko, w jakim żyjemy. Kształtowanie tej postawy należy rozpocząć od najmłodszych lat, dlatego działania skierowane będą także do grupy najmłodszych mieszkańców. Z myślą o nich przygotowane zostaną zabawy w terenie oraz zagadki, krzyżówki i quizy o treściach ekologicznych.

[i] Ogród permakulturowy to ogród naturalny w każdym jego miejscu; jego uprawa jest związana z ekologią i naturalnymi sposobami pielęgnacji zieleni.

Przykładem włączania mieszkańców we współdecydowanie w ramach projektów dotyczących przestrzeni publicznej jest projekt „Zielony zakątek” Stowarzyszenia Sołectwo Fałkowice. Polega on na zagospodarowaniu miejsc publicznych znajdujących się w miejscowości Fałkowice (woj. opolskie), w zielone miejsca, które będą pełnić funkcje proekologiczne oraz edukacyjne. W pierwszej kolejności zostanie zorganizowany warsztat dla mieszkańców, w ramach którego uczestnicy uzyskają podstawową wiedzę na temat projektowania i pielęgnacji miniskwerów oraz wykonania nasadzeń, a także nabędą wiedzę na temat roślin szczególnie cennych ekologicznie. Następnie odbędzie się spotkanie uczestników, podczas którego – w oparciu o zdobytą wiedzę – zdecydują wspólnie jakiego rodzaju rośliny zakupić i jakich nasadzeń dokonać oraz wybiorą odpowiednie do tego celu miejsca w przestrzeni publicznej.

W programie „Działaj Lokalnie”, za pośrednictwem 78 Ośrodków Działaj Lokalnie, rocznie dofinansowanych zostaje średnio 900 projektów z terenu całej Polski. Część z nich to projekty ekologiczne.

Ogromnym sukcesem jest fakt, że mimo przeszkód związanych z pandemią Covid 19, udało się zrealizować wszystkie założenia programu. W ramach ścieżki tematycznej “Działaj lokalnie i ekologicznie” w lutym 2021 r. wyłoniono 10 Ośrodków Działaj Lokalnie, które otrzymały środki na przeprowadzenie lokalnych konkursów grantowych o tematyce ekologicznej. Złożono 57 wniosków i przyznano 38 dotacji. Dzięki wkładowi własnemu, jaki pozyskały Ośrodki Działaj Lokalnie, liczba projektów skierowanych do realizacji jest większa niż pierwotnie planowane 30 projektów! Łączna pula środków przekazanych na ten cel wyniosła 120 000 zł. Dzięki współpracy z WWF, Ośrodki Działaj Lokalnie otrzymały również wsparcie merytoryczne i dostęp do narzędzi edukacji ekologicznej.

Mamy nadzieję, że realizowana w trudnym czasie obostrzeń sanitarnych, spowodowanych pandemią Covid 19 ścieżka „Działaj lokalnie i ekologicznie” będzie źródłem inspiracji i dobrych praktyk dla wielu nowych inicjatyw proekologicznych na poziomie lokalnym w całej Polsce. Liczymy też na to, że inicjatywa “Działaj lokalnie” będzie dla innych przykładem dobrej współpracy organizacji wspierających proekologiczną aktywność na poziomie krajowym, jak i lokalnym. Doceniając dotychczasowe efekty, trzymamy kciuki za realizację wszystkich projektów i z entuzjazmem czekamy na ostateczne wyniki przeprowadzanych przedsięwzięć.

„Działaj Lokalnie” jest programem Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, realizowanym przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce we współpracy z siecią 78 Ośrodków Działaj Lokalnie. W ramach programu, przez 21 lat, wsparto już ponad 12 tysięcy lokalnych projektów. W ich realizację zaangażowanych było ponad 4 miliony uczestników, w tym około 230 tysięcy wolontariuszy.

Opracowała Magdalena Brzeska (WWF) na podstawie materiałów Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce.