Publicystyka - ngo.pl

Projekt ustawy o zmianie ustawy o spółdzielniach socjalnych oraz niektórych innych ustaw trafił do Sejmu pod koniec sierpnia 2017 r. Już na pierwszym wrześniowym posiedzeniu rozpoczęto pracę nad tym przedłożeniem. Ustawa została skierowana do Komisji Polityki Społecznej i Rodziny.

Ustawa o spółdzielniach socjalnych jest o trzy lata młodsza od ustawy o działalności pożytku. Ma już więc swoje lata i, podobnie jak ustawa pożytkowa, była nie raz nowelizowana. Nowelizacje pozwoliły m.in. na zakładanie spółdzielni socjalnych przez organizacje pozarządowe (a także jednostki samorządu terytorialnego i kościelne osoby prawne), na prowadzenie przez spółdzielnie nieodpłatnej i odpłatnej działalności pożytku publicznego, korzystanie z pomocy wolontariuszy oraz startowanie w konkursach na realizacje zadań publicznych (obok fundacji i stowarzyszeń).

Spółdzielnie socjalne łączą cechy przedsiębiorstwa i organizacji pozarządowej. Działają na rzecz reintegracji zawodowej i społecznej osób wykluczonych, np. bezrobotnych, bezdomnych, niepełnosprawnych. Pierwotnie mogły być powoływane do życia tylko przez wykluczonych. Okazało się to jednak zbyt trudne i przepisy zaczęto liberalizować.

Opisywana tu rządowa nowelizacja, nad którą właśnie pracuje Sejm, również idzie w tym kierunku. Jej celem jest m.in. zwiększenie trwałości spółdzielni, a także wzmocnienie ich, szczególnie na starcie.

Projekt jest obszerny – uzasadnienie opisuje 32 zmiany (nie licząc zmian porządkujących i doprecyzowujących). Poniżej prezentujemy tylko wybrane wątki rządowego przedłożenia, które wydały nam się ważne lub ciekawe.

Spółdzielnie socjalne zakładają osoby fizyczne lub osoby prawne (w tym NGO, samorząd, o czym już wspomniano). Od początku działania ustawy (od 2006 r.), kiedy spółdzielnię socjalną zakładały osoby fizyczne, do jej założenia potrzeba było 5 osób. W nowelizacji zaproponowano, żeby tę liczbę zmniejszyć do trzech (3 osoby potrzebne są też do założenia stowarzyszenia zwykłego).

Jednak nie chodzi o trwałe zmniejszenie liczby osób, które prowadziłyby wspólne przedsięwzięcie. Taka trzyosobowa spółdzielnia musi osiągnąć standardową (dotychczasową) liczbę pięciu członków w ciągu 12 miesięcy.

„(...) spółdzielnia socjalna założona przez trzy osoby fizyczne zobowiązana będzie do przyjęcia w poczet członków oraz do zatrudnienia co najmniej 2 osób, z zachowaniem limitów dotyczących zatrudniania osób zagrożonych wykluczeniem społecznym wymienionych w art. 4 ust. 1 ustawy, w terminie 12 miesięcy od dnia wpisu spółdzielni socjalnej do Krajowego Rejestru Sądowego. Proponowana regulacja eliminuje barierę, często spotykaną w praktyce, dotyczącą skompletowania składu założycielskiego”. 
(fragment uzasadnienia do projektu ustawy)

Jeśli zaproponowany mechanizm zostanie zaaprobowany przez posłów, będzie to kolejna nowelizacja, która wprowadza ułatwienia w fazie „rozruchowej” spółdzielni. Przypomnijmy, że w 2006 r. wszyscy członkowie założyciele spółdzielni (w minimalnej liczbie 5) musieli być osobami wykluczonymi (osobami bezrobotnymi, osobami niepełnosprawnymi oraz osobami opisywanymi przez ustawę o zatrudnieniu socjalnym). Z czasem zorientowano się, że tak zdefiniowany krąg założycieli bardzo utrudnia start spółdzielni, więc poszerzono go o osoby niezagrożone wykluczeniem, pod warunkiem, że nie stanowią one więcej niż 50% ogólnej liczby założycieli. W 2015 r. poszerzono też listę wykluczonych (z art. 4 ust. 1) o osoby niezatrudnione, poszukujące pracy do 30. oraz po 50. r. ż. (czyli z wyłączeniem 30- i 40-latków). W 2017 r. znów postulowane jest obniżenie poprzeczki, mające ułatwić zakładanie spółdzielni socjalnych.

Spółdzielnie socjalne prowadzą działalność gospodarczą. Konkurują więc na rynku. A że tworzą je osoby wykluczone, które w dużym stopniu (z różnych powodów) rynek odrzucił, nie jest im łatwo konkurować z firmami komercyjnym. Ale muszą.

Jak wzmocnić potencjał spółdzielni socjalnych? Do mechanizmów funkcjonujących już dziś, przynajmniej teoretycznie (zobacz np. klauzule społeczne), autorzy proponują dołożyć kolejny. To konsorcja, które zresztą testowane były już w praktyce przez niektóre spółdzielnie. Nowelizacja stara się tę formę współpracy opisać, stworzyć dla niej ramy. Ma być podpowiedzią dla spółdzielni, które chciałyby konsorcjum spróbować.

Konsorcjum łączy siły spółdzielni w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć. Do konsorcjum mogą dołączyć inne podmioty – nie tylko spółdzielnie – jednak nie mogą stanowić „więcej niż 1/3 liczby stron konsorcjum”.  Przepisy określają, co powinna zawierać umowa konsorcjum, jak liczony jest jego potencjał finansowy, oraz zasady udziału w konsorcjum podmiotów innych niż spółdzielnie socjalne.

„Spółdzielnie socjalne, których powstanie zostało sfinansowane ze środków publicznych, są obowiązane poddać się pierwszej lustracji, o której mowa w ustawie z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, w terminie 6 miesięcy od dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego za pierwszy rok działalności”.

Powyżej zacytowano artykuł 15c, który ma pojawić się w ustawie o spółdzielniach socjalnych. Wcześniej wymogu takiego, jak opisany w art. 15c przepisy o spółdzielniach socjalnych nie zawierały. Formalnie jest to więc zaostrzenie prawa. Jednak autorzy tej propozycji tłumaczą, że zaostrzenie zadziała na korzyść spółdzielców.

„Lustracja spółdzielni socjalnej po tak krótkim okresie działalności ma na celu sprawdzenie rzetelności jej działania i stworzenie ewentualnej możliwości znalezienia rozwiązania na problemy związane z jej funkcjonowaniem. (...) Uzasadnieniem wprowadzenia tej regulacji jest również fakt, iż zdarza się, że spółdzielnie po upływie terminu, w jakim możliwe jest wykrycie nieprawidłowości skutkującej koniecznością zwrotu otrzymanych środków, zawieszają swoją działalność, zmniejszają liczbę członków lub nie wykonują swoich zobowiązań nałożonych na nie przez przepisy prawa powszechnie obowiązującego. Wprawdzie przeprowadzenie lustracji wiąże się z poniesieniem kosztów przez spółdzielnię socjalną, jednakże lustracja ma na celu zbadanie legalności, gospodarności i rzetelności oraz udzielania organizacyjnej i instruktażowej pomocy w usuwaniu stwierdzonych nieprawidłowości oraz w usprawnieniu jej działania”. 
(fragment uzasadnienia do projektu ustawy)

Spółdzielcy będą mogli ubiegać się o zwrot kosztów lustracji (choć nie ma gwarancji, że refundację otrzymają). Wskazany termin – 6 miesięcy od dnia zatwierdzenia sprawozdania – oznacza, że obowiązkowa lustracja następować będzie pod koniec drugiego roku działania podmiotu.

Projekt nowelizacji ustawy o spółdzielniach socjalnych opisywaliśmy szczegółowo już wcześniej – na etapie jego powstawania w resorcie pracy. Zobacz: „Spółdzielnie socjalne. Szykuje się poważna nowelizacja”. 

W projekcie ustawy zaproponowano, żeby nowe przepisy weszły w życie 3 miesiące od dnia ogłoszenia. Biorąc pod uwagę pozytywne przyjęcie propozycji rządowej podczas pierwszego czytania, można się spodziewać, że sam ostateczny kształt ustawy poznamy jeszcze w tym roku – może nawet w październiku. Jednak przy takim vacatio legis nowelizacja zacznie obowiązywać nie wcześniej niż na początku 2018 r.

Ułatwienia dla spółdzielców socjalnych to nie jedyna planowana zmiana w obszarze ekonomii społecznej. W Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowano założenia znacznie poważniejszej, wielozakresowej reformy tego obszaru. Omawialiśmy je m.in. w wiadomości „Jaka będzie ekonomia społeczna i solidarna”.

Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o spółdzielniach socjalnych oraz niektórych innych ustaw, przebieg procesu legislacyjnego, sejm.gov.pl

Jak przestrzegać prawa w NGO, jakie przepisy są ważne dla NGO – dowiesz się w serwisie poradnik.ngo.pl.