Publicystyka - ngo.pl

Stowarzyszenie Klon/Jawor zbadało kwestię współpracy pomiędzy sferą publiczną a trzecim sektorem w obszarze kultury. Badanie miało dać odpowiedź na pytanie o to, jak wygląda współpraca organizacji pozarządowych z urzędami miast i gmin oraz publicznymi instytucjami kultury (bibliotekami, domami kultury i muzeami).

Portal ngo.pl prezentuje dane o współpracy finansowej w dziedzinie kultury, między stowarzyszeniami i fundacjami a urzędami miast i gmin – z perspektywy trzeciego sektora.

Samorząd – główne źródło finansowania
Prawie połowa (48%) organizacji pozarządowych, działających  w dziedzinie  kultury korzysta ze środków finansowych pochodzących od samorządów. Jest to drugie pod względem częstotliwości źródło ich finansowania. Fundusze pochodzące z samorządów wydają się organizacjom stosunkowo łatwo dostępne. Badani przedstawiciele organizacji kulturalnych przyznali, że poszukując środków finansowych na swoją działalność, najczęściej kierują się właśnie do swoich urzędów miast i gmin, starostw powiatowych lub urzędów marszałkowskich. W ciągu dwóch ostatnich lat aktywne działania w tym kierunku podjęło dwie trzecie organizacji kulturalnych. Inne, potencjalne źródła finansowania były wśród nich mniej popularne.

Wykres 1. Próby pozyskania finansowania z różnych źródeł.

W jaki sposób organizacje starają się pozyskiwać fundusze ze źródeł samorządowych? Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, zdecydowana większość środków finansowych przekazywanych organizacjom przez samorząd powinna być dystrybuowana w formie otwartych konkursów ofert na realizację zadań publicznych. Okazuje się, że organizacje najczęściej wybierają właśnie tę drogę: spośród stowarzyszeń i fundacji, które podejmowały aktywne próby pozyskania środków finansowych na działalność kulturalną od samorządu, prawie 90% aplikowało o nie w ramach otwartych konkursów ofert.

Jednak prawie połowa organizacji starała się także o dofinansowanie poza konkursami – w ramach tzw. małych grantów, a ponad 10% próbowało sprzedawać władzom samorządowym swoje produkty lub usługi.

Ile organizacji korzysta ze wsparcia samorządu?
Opisane powyżej starania kończyły się najczęściej sukcesem: spośród tych organizacji, które podjęły próbę pozyskania od samorządów środków na działania kulturalne – niezależnie od formuły (konkurs, poza konkursem, sprzedaż produktów lub usług) – ponad 75% otrzymało przynajmniej część funduszy, o które się starały. Oznacza to, że prawie połowa (45%) spośród wszystkich organizacji kulturalnych otrzymała w ciągu ostatnich dwóch lat dotację od samorządu. W Polsce działa około 20 tysięcy stowarzyszeń i fundacji aktywnych w tej dziedzinie, a więc w latach 2010-2011 urzędy miast i gmin udzieliły dotacji około dziewięciu tysiącom tego typu podmiotów. Inne formy współpracy finansowej były zdecydowanie mniej popularne: co dziesiąta organizacja sprzedawała samorządom swoje usługi lub produkty, a tylko co dwudziesta otrzymała wsparcie w postaci pożyczek, gwarancji lub poręczeń finansowych.

Przedstawiciele organizacji kulturalnych, mający choćby sporadyczne kontakty z urzędami miast i gmin, w zdecydowanej większości (75%) przyznają, że – zgodnie z założeniami ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie – w ich gminie ogłaszane są otwarte konkursy na realizację zadań publicznych. Ważne jest jednak, jak środowisko trzeciego sektora ocenia to rozwiązanie, będące w zamierzeniach ustawodawcy podstawową drogą do nawiązania finansowej współpracy z samorządem.

Okazuje się, że badani są dość krytyczni wobec sposobu funkcjonowania otwartych konkursów ofert, zgłaszając wobec nich kilka istotnych zastrzeżeń.

Przedstawiciele organizacji stawiają pod znakiem zapytania rzeczywiste funkcjonowanie zasady konkurencyjności, która powinna stanowić podstawę otwartych konkursów na realizację zadań publicznych. Połowa respondentów uważa, że od wielu lat dofinansowane są przez urząd te same projekty, a niektórym organizacjom łatwiej dostać dofinansowanie niż innym. Ten ostatni zarzut dotyczy zwłaszcza tych stowarzyszeń i fundacji, które współpracują z urzędami od dawna i dały się poznać jako sprawdzeni partnerzy. Jak mówi jeden z nich:

Czy to naprawdę ci ludzie dostają pieniądze, bo co roku są najlepsi, najlepiej piszą wnioski? Czy może po prostu dlatego, że, nie wiem, mają jakiś swój prywatny, prywatny układ.

Poza sprzyjaniem organizacjom, które są już urzędnikom znane, badani zarzucają urzędom miast i gmin kierowanie się podczas oceny wniosków konkursowych zachowawczością i konserwatyzmem. Uważają, że działania urzędów utrudniają im podejmowanie innowacyjnych działań. Jak mówi jeden z badanych: Urząd jest jak inżynier Mamoń – lubi te piosenki, które już słyszał. Ten problem wiążę się z pewnością z odmienną wizją działań kulturalnych, jaką mają urzędy oraz środowisko trzeciego sektora:

Nasze urzędy gminy, urzędy miejskie są konwencjonalne, jeżeli chodzi o patrzenie na kulturę. Oni dofinansują, ale niech to będzie coś, co oni znają, niech to będzie wystawa.

Urzędy, zdaniem organizacji, nie promują oryginalnych rozwiązań. Już na etapie składania wniosków promowane są rozwiązanie sztampowe i konwencjonalne.

Te wnioski nie mogą być oryginalne. Wnioski muszą być prymitywne, prostackie i wtedy jest szansa… Nad kreską są zazwyczaj jakieś takie jednostki dosyć powiedziałabym… narodowotwórcze, a ciekawe pomysły zaczynają się dopiero poniżej kreski. Ciekawe tytuły, bardzo ciekawe nie przechodzą.

Z drugiej strony, część przedstawicieli organizacji nie dziwi się nawet takiemu podejściu urzędników – rozumieją, że wolą oni bazować na sprawdzonych ludziach i sprawdzonych projektach.

Bo jeżeli coś funkcjonuje od lat sprawnie... No przypuszczam, że nawet gdybym ja był oceniającym, jakbym postawił się po stronie urzędniczej i wiem, że ktoś od dziesięciu lat bardzo dobrze robi te projekty i złożył mi wniosek, w którym, nie wiem, nie napisał czegoś, nie przekreślił czegoś…. To bym pewnie przymknął na to oko i powiedział mu: „Słuchaj, wykreśl to tutaj”. No bo i tak, i tak wiem, że ta osoba to zrealizuje i będzie w stanie to robić znowu.

Co więcej, ponad jedna czwarta respondentów uważa, że o wyniku konkursów decydują względy pozamerytoryczne (nieformalne układy, znajomości, rozgrywki polityczne), a tylko nieco ponad 30% odrzuca taką tezę. Jeden z badanych stwierdza wprost, że jego organizacja nie współpracuje z urzędem, ponieważ teraz jest inna opcja [polityczna], która nas nie popiera. Może to oznaczać, że w świadomości przedstawicieli organizacji wygranie konkursu przez stowarzyszenie lub fundację nieposiadającą znajomości i układów w urzędzie jest znacznie utrudnione.

W efekcie część przedstawicieli organizacji wątpi, czy konkursy wygrywają faktycznie te organizacje, które miały najlepsze pomysły i złożyły najlepsze wnioski. Krytycznie są oceniane zasady przeprowadzania konkursów oraz brak ich transparentności.

Brakuje mi takiego systemu, który pojawia się w Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, bodajże w funduszach szwajcarskich, norweskich – bardzo dobrej, kompleksowej informacji zwrotnej. Ponieważ tam, jeżeli się składa ten wniosek i on zostanie, niezależnie, czy przyjęty, czy odrzucony, od razu dostaje się informację z oceną merytoryczną, z oceną punktową formalną całego wniosku. Ja na przykład w tym roku poprawiając wniosek do FIO miałem dosłownie wszystkie rzeczy, które były uznane za słabe w tym wniosku. Ja miałem szansę poprawić. Natomiast w gminach, czy w Urzędzie Marszałkowskim, czy w gminie tutaj, no to jest jakby tylko tak rzucona czasem, nie wiem, nawet liczba punktów i ona tak naprawdę nic, o niczym nie świadczy.

Ja bym bardzo chciała zobaczyć, jak wygląda wniosek zrealizowany, który dostał maksymalną liczbę punktów. Jako wzór. Bo często są to wnioski, które są realizowane gdzieś w pobliżu. I ja tych wniosków nie odczuwam. Jak ktoś dostał 200, 300, 400 tysięcy złotych, to się powinno […] I to powinno być widoczne w kulturze, tak?

Respondenci mają też zróżnicowane odczucia w stosunku do zakresu konsultacji, jakimi poprzedzone jest ogłoszenie konkursów. Ponad 30% badanych deklaruje, że urząd konsultuje z organizacjami zakres tematyczny oraz finansowy konkursów; niewiele wyższy odsetek twierdzi natomiast przeciwnie. Konsultowanie kształtu konkursów z jego potencjalnymi adresatami z jednej strony może w skrajnych przypadkach prowadzić do ich projektowania pod oczekiwania i możliwości konkretnej organizacji, sprzecznego z zasadą konkurencyjności; z drugiej strony świadczy jednak o partnerskich relacjach i współpracy jednostek samorządu terytorialnego z trzecim sektorem. Dlatego też niski odsetek organizacji deklarujących obecność przedkonkursowych konsultacji w gminie oraz wysoki odsetek nieposiadających żadnych informacji na ten temat trzeba uznać za niepokojący.

W kolejnym artykule dotyczącym kultury przyjrzymy się współpracy finansowej z organizacjami z perspektywy urzędów miast i gmin. Więcej informacji na temat różnych form współpracy trzeciego sektora ze sferą publiczną w obszarze kultury w najnowszych raporcie Stowarzyszenia Klon/Jawor dostępnym w portalu ngo.pl:

/wiadomosci/857595.html

---

Projekt dofinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program: Edukacja kulturalna i diagnoza kultury; Priorytet: Obserwatorium kultury).

Wykorzystane w projekcie badanie „Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2012” dofinansowane było ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, Trust for Civil Society in CEE, Fundacji Batorego i Funduszu Inicjatyw Obywatelskich.

Na zdjęciu: Teatr Ruchu Akt. Czarna procesja warszawskich organziacji pozarządowych ws. cięc dotacji w sektorze kultury. Fot. Rafał Gebura.