Publicystyka - ngo.pl

Na wstępie autorka przypomina, że OECD zdefiniowała odporność (resillience) państwa jako „zdolność do absorbowania wstrząsów i adaptacji do zmieniających się okoliczności bez utraty zdolności do wypełniania podstawowych funkcji”.

Program decentralizacji, przyjęty przez rząd jeszcze w kwietniu 2014 roku, miał na celu wzmocnienie samorządności oraz przekształcenie podziałów administracyjnych i terytorialnych Ukrainy pod kątem zwiększenia zdolności państwa do świadczenia usług publicznych. Priorytety tej reformy nie miały nic wspólnego z kwestiami bezpieczeństwa i obronności.

Chcąc poprawić zdolności samorządu lokalnego do świadczenia podstawowych usług publicznych (szkolnictwo, opieka zdrowotna, ochrona socjalna, usługi administracyjne itp.), reformatorzy postanowili skonsolidować działalność małych i niezamożnych samorządów lokalnych poprzez łączenie ich w silne instytucjonalnie i finansowo Zintegrowane Wspólnoty Terytorialne (ZWT). To one przejęły od władz regionalnych i rejonowych zarządzanie szkołami średnimi, współzarządzanie szpitalami, świadczenie usług administracyjnych na skalę lokalną.

Walentyna Romanowa podkreśla, że realizowana od 2014 roku polityka decentralizacji przyczyniła się do zwiększenia legitymizacji władz lokalnych. Wynikało to, po pierwsze, z wdrożenia polityki dobrowolnego łączenia się gmin (hromad). Równolegle z takimi inicjatywami oddolnymi władze regionalne opracowywały własne plany perspektywiczne rejonów miejskich w granicach odpowiednich obwodów (obłasti). Innymi słowy, inicjatywy oddolne szły w parze z propozycjami odgórnymi.

Po drugie, wzmocniono legitymizację władz na szczeblu ZWT. Po połączeniu się wspólnot terytorialnych i utworzeniu ZWT, ich mieszkańcy głosowali na jednego burmistrza i jedną radę gminy. Taki system wyborczy oznacza, że lokalni burmistrzowie i rady lokalne reprezentują interesy wszystkich mieszkańców danego ZWT.

Po trzecie, udoskonalono narzędzia demokracji partycypacyjnej. Po wybraniu władz lokalnych ZWT ich działalność uzupełniały rady obywatelskie (hromadśki rady), tworzone przez organizacje pozarządowe i mieszkańców danego ZWT. Zadaniem rad było przejęcie części odpowiedzialności za podejmowanie decyzji: proponowanie i ocena rozwiązań alternatywnych, weryfikacja i audyt spraw finansowych itp. Stymulowało to politykę inkluzywności po przeprowadzeniu wyborów lokalnych.

Kwestie tak wrażliwe jak bezpieczeństwo i obronność są prerogatywą państwa. Dzięki zwiększonym budżetom lokalnym samorząd terytorialny Ukrainy przygotował się do udziału w budowie wielopoziomowego systemu odporności narodowej i udowodnił, że jest zdolny do pionowej i poziomej współpracy z państwem oraz społeczeństwem obywatelskim.

Ustawa o podstawach oporu narodowego z 2021 roku zobowiązała samorządy lokalne do dbania o obronę terytorialną. We wspomnianej ustawie przewidziano także możliwość uruchomienia formacji ochotniczych (paramilitarnych) na szczeblu ZWT, jeśli centralne dowództwo wojskowe uzna to za pożądane. Celem tych formacji jest obrona lokalnych społeczności, przy ścisłym podporządkowaniu centralnemu dowództwu wojskowemu.

Niedawna reforma decentralizacyjna zwiększyła instytucjonalny i finansowy potencjał samorządu lokalnego, dzięki czemu przygotowała władze lokalne do udziału w zarządzaniu obroną – podsumowuje Walentyna Romanowa w analizie.

Po wybuchu wojny zdecydowana większość merów pozostała w swoich miastach, miasteczkach i wsiach. W nielicznych przypadkach merowie miast zostali zmuszeni do ewakuacji, np. w obwodach donieckim i ługańskim, gdzie ich możliwości działania były bardzo ograniczone. Zachowanie ciągłości władzy samorządowej w warunkach zagrożenia militarnego jest bardzo istotne, ponieważ merowie i rady podejmują decyzje, które utrudniają wrogowi przeprowadzanie na okupowanych terytoriach „referendów”.

Ludzie polegają na swoich demokratycznie wybranych władzach i otwarcie demonstrują, że są gotowi protestować tak długo, jak będzie to konieczne, aby obronić swoje prawo do życia w zgodzie z prawem Ukrainy. Merowie miast i radni dokładają wszelkich starań, aby nawet pod okupacją rosyjską zapewnić mieszkańcom usługi publiczne.

W podsumowaniu dr Walentyna Romanowa pisze, że po pierwsze, reforma samorządowa skonsolidowała relacje centrum – peryferie, głównie poprzez wzmocnienie samorządności lokalnej. Po drugie, reforma decentralizacyjna w dużej mierze przyczyniła się do zwiększenia zdolności władz lokalnych do świadczenia usług publicznych – innymi słowy, do skutecznego wykonywania na szczeblu lokalnym tych zadań, z którymi przed reformą niezbyt dobrze radziło sobie państwo.

Doświadczenie dobrowolnego łączenia się jednostek samorządu terytorialnego dało obywatelom – zarówno przeciwnikom, jak i zwolennikom reformy – wiele okazji do podejmowania wspólnych działań, którym przyświecał cel poprawy dostępu do usług publicznych. Z kolei zaangażowanie społeczeństwa w proces podejmowania decyzji zwiększyło legitymizację demokratycznie wybranych władz lokalnych oraz ich działań. W uproszczeniu mówiąc, reforma decentralizacyjna sprawiła, że ludzie poczuli się „właścicielami” swojego miejsca zamieszkania i przygotowała ich do obrony swojego państwa bez względu na wszystko.

Wreszcie reforma samorządowa zapewniła władzom lokalnym środki do wykonywania zadań, w tym tych bezpośrednio związanych z obronnością. Dzięki temu państwo i samorządy lokalne ze wszystkich sił odpierają inwazję Rosji, a samorządy lokalne stały się wiarygodnym partnerem w systemie wielopoziomowego zarządzania Ukrainą.

PRZECZYTAJ ANALIZĘ