Wprowadzenie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, a także późniejsze zmiany w ustawach o podatku dochodowym od osób fizycznych i od osób prawnych wprowadziły sporo zamieszania w życie tych podatników, którzy decydują się na finansowe wsparcie organizacji pozarządowych. Postaramy się wytłumaczyć na czym polegają nowości oraz kto i jak może z nich korzystać.
Do tej pory każdy mieszkaniec Polski miał możliwość wsparcia organizacji pozarządowej w zasadzie tylko w jednej formie – poprzez darowiznę finansową lub rzeczową. Od 1 stycznia 2004 roku polscy podatnicy mogą korzystać z dwóch różnych form wsparcia organizacji pozarządowych. Jedna to znana nam już darowizna, a druga to tzw. mechanizm 1% (alokacja 1% należnego podatku). Obie te formy opisane są w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Darowizna
Definicje słownikowe darowizny mówią, że jest to „umowa, mocą której jedna strona (właściciel) oddaje daną rzecz drugiej stronie dobrowolnie i bezpłatnie” lub „pieniądze lub majątek, które ktoś przekazał dobrowolnie jakiejś osobie lub instytucji, zwykle na podstawie pisemnej umowy”. A według definicji zawartej w Kodeksie cywilnym (art. 888) jest to „forma umowy, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego, kosztem swego majątku”. Warte podkreślenia są sformułowania – dobrowolnie i kosztem swego majątku. O darowiźnie możemy mówić, gdy dzielimy się swoją własnością, przekazujemy pieniądze z własnej kieszeni.
Tak rozumie to pojęcie także ustawodawca i państwo, które za pomocą systemu ulg zachęca nas do zachowań filantropijnych – możemy do pewnej wysokości zmniejszyć podatek, który jesteśmy winni skarbowi państwa, o ile wcześniej jakąś sumą pieniędzy (dowolnej wysokości) obdarowaliśmy określoną w prawie organizację lub instytucję. W ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych kwestie darowizny opisane są w artykule 26. Zgodnie z nim podstawę obliczenia podatku stanowi dochód po odliczeniu kwot m.in. darowizn przekazanych na rzecz organizacji pozarządowych, realizujących cele określone w art. 4. ustawy o działalności pożytku publicznego (czyli 24 dziedziny działalności pożytku publicznego) oraz na cele kultu religijnego. Darowiznę odpisujemy od dochodu w wysokości dokonanej wpłaty. Ponadto darowizna przekazywana jest w roku podatkowym, z którego się rozliczamy. Na przykład: pani Kowalska w maju 2003 roku przekazała 400 złotych na rzecz organizacji zajmującej się ochroną przyrody. Dzisiaj siada do wypełniania zeznania podatkowego za 2003 rok i może od swojego dochodu odpisać 400 zł, pod warunkiem, że kwota ta nie przekracza 10% jej dochodu za rok 2003. Na razie bowiem jeszcze korzystamy z przepisów o limicie procentowym - od dochodu można odpisać 10 lub 15% w zależności od tego na jaki cel została przekazana darowizna. Rozliczając się w przyszłym roku będziemy mogli odpisać od dochodu tylko do 350 złotych (1 stycznia 2004 roku weszły w życie przepisy ustanawiające limit kwotowy). O tyle mniejsza będzie podstawa opodatkowania, od której naliczamy podatek.
1%
Mechanizm ten - określony w art. 27d ustawy o podatku dochodowym osób fizycznych - został wprowadzony ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jako szczególna forma wsparcia tylko i wyłącznie dla organizacji posiadających status pożytku publicznego.
1% nie jest darowizną ani ulgą. Można powiedzieć, że ze społecznego punktu widzenia jest to przejaw demokracji bezpośredniej. Dzięki niej każdy polski podatnik może samodzielnie zadecydować do kogo trafi 1% podatku dochodowego, który należny jest państwu. Korzystając z tej możliwości, wyręczamy ministra finansów – co prawda w niewielkim stopniu - w trudzie dystrybucji środków publicznych. Jeśli nie zdecydujemy się na przekazanie 1% organizacji pożytku publicznego, podatek trafi do wspólnego worka. Z prawno-podatkowego punktu widzenia nie dysponujemy własnymi pieniędzmi, a tylko korzystamy z „uprzejmości” państwa, które pozwala nam samodzielnie zadecydować, gdzie trafią państwowe pieniądze. Nie ma to wiele wspólnego z darowizną, którą wykładamy dobrowolnie z własnej kieszeni.
Tak też jest to ujęte w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zmniejszenie podatku o 1% stosuje się, jeżeli dokonane wpłaty nie zostały odliczone od dochodu na podstawie przepisów o darowiznach. (art. 26 ust. 1 pkt. 9).
Dwie różnice
Są zatem dwie zasadnicze różnice między darowizną, a mechanizmem 1%. Jedna to, że kwota 1% wyliczana jest z kwoty należnego podatku (czyli tego, który i tak musimy odprowadzić do urzędu skarbowego), a druga to termin: 1% przekazywany jest w momencie sporządzania zeznania podatkowego za rok poprzedni.
Na przykład: wspomniana już pani Kowalska, odpisawszy sobie ulgę z tytułu darowizny przekazanej na rzecz organizacji zajmującej się ochroną środowiska, obliczyła, że za rok 2003 jej podatek należny wynosi 2000 złotych. Postanawia wziąć sprawy w swoje ręce i skorzystać z możliwości przekazania 1% na organizację pożytku publicznego. Wybiera taką organizację i wpłaca na jej konto 20 złotych, czyli 1% od podatku, który musi zapłacić państwu (co ważne: przy obliczaniu 1% z podatku, w formularzu PIT wpisujemy kwotę pomniejszenia pomijając grosze).
Prawdą jest, że sposób w jaki można skorzystać z mechanizmu 1% zapisany w prawie polskim jest dość skomplikowany i wymaga od podatnika sporego zaangażowania (co także może być powodem mylenia darowizn z 1%). Jeśli chcemy przekazać 1% naszego podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego musimy nie tylko samodzielnie wybrać taką organizację, ale także samodzielnie obliczyć 1% z naszego podatku i uwzględnić tę informację w zeznaniu podatkowym oraz samodzielnie wpłacić obliczoną kwotę na konto wybranej organizacji pożytku publicznego.
Lista organizacji pożytku publicznego – ciągle aktualizowana - znajduje się na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. KRS nie uwzględnia jednak takich informacji jak adres czy numer konta danej organizacji. Informacje te - konieczne do dokonania wpłaty - można uzyskać w portalu organizacji pozarządowych www.ngo.pl, gdzie uruchomiona została bezpłatna baza organizacji pożytku publicznego, zawierająca także wszystkie niezbędne informacje, a także serwis pozytek.ngo.pl poświęcony również zagadnieniom związanym z tzw. mechanizmem 1%. Dane potrzebne do dokonania wpłaty można uzyskać także od samych organizacji, z ich stron internetowych lub z ogólnodostępnych w Internecie baz danych.
Warto dodać, że dostępne obecnie spisy organizacji pożytku publicznego nie są kompletne. Niemal z każdym dniem powiększa się lista, z jakiej podatnicy mogą wybierać te organizacje, w których chcieliby ulokować 1% swojego podatku.
Tzw. mechanizm 1% został już wprowadzony na Węgrzech, Słowacji i Litwie.
Źródło: inf. własna
