Publicystyka - ngo.pl

• Pomimo braku obowiązku posiadania strategii rozwoju lokalnego większość miast tworzy tego typu dokumenty.
• Miasta stosowały różne sposoby włączania interesariuszy na poszczególnych etapach prac nad nimi, ale ich wpływ na ostateczny efekt pozostał w większości przypadków niejasny.
• Większość badanych miast monitoruje realizację strategii, a w ich budżetach można znaleźć wydatki związane z celami strategicznymi. Jednak znaczna część ośrodków nie potrafi precyzyjnie ocenić stopnia wykonania celów. Sprawozdania z realizacji strategii mówią częściej o tym, co miasto robi, a nie o tym, co dany ośrodek osiągnął.

Powstaniu strategii towarzyszą dyskusje z mieszkańcami i innymi interesariuszami, ale trudno ocenić wpływ tych rozmów na ostateczny kształt dokumentu. W większości strategii zabrakło podsumowań pozwalających na ocenę wpływu mieszkańców na ostateczny kształt dokumentu. Materiały udostępniane przez urzędy miast pokazują, na czym polegał dialog z mieszkańcami i innymi interesariuszami.

Wizje miast kładą nacisk nie tylko na rozwój, ale też na jakość życia mieszkańców,  tworzenie tożsamości lokalnej oraz zwiększanie szans indywidualnego i grupowego rozwoju. Wizje największych miast coraz mniejszy nacisk kładą na rozwój gospodarczy, a coraz większy na jakość życia i kreowanie lokalnej tożsamości. W centrum coraz częściej deklaratywnie umieszczano mieszkańców. Wizje w nowszych strategiach pokazują natomiast, jak reali­zacja dokumentu przełoży się na indywidualne szanse rozwoju mieszkańców, a w dużych miastach również na wzmocnienie wspólnoty.

W większości strategii pojawia się co najmniej jeden cel łączący wątki społeczne, gospodarcze i/lub związane z kształtowaniem przestrzeni miast. Wciąż jednak miasta mogą zrobić więcej, by planować rozwój w sposób bardziej holistyczny.

Większość urzędów miast nie przygotowuje analiz, które wiarygodnie pokazywałyby stopień realizacji celów postawionych w strategiach. Do pięciu strategii, w których pojawiły się zarówno mierniki, jak i wskaźniki zaliczyliśmy jedynie dokumenty przygotowane w Krakowie, Warszawie, Poznaniu, Bydgoszczy oraz Rzeszowie.

W przypadku pozostałych 14 ośrodków ocena realizacji strategii była praktycznie niemożliwa. Urzędy miast, do których skierowano pytanie o stopień realizacji strategii, najczęściej przekazywały dane dotyczące podjętych działań, a nie ich produktów i rezultatów. Nasze badanie pokazuje, jak trudne jest stworzenie użytecznych ram dla prowadzenia dobrego monitoringu.

W większości budżetów miast można znaleźć wydatki związane z realizacją celów strategicznych i operacyjnych, ale mało który urząd publikował dane na temat całościowych wydatków przeznaczonych na wdrożenie strategii. Do nielicznych przykładów administracji lokalnych, które potrafią cyklicznie (co roku) oszacować wydatki związane z realizacją strategii, należą urzędy miast w Krakowie i Poznaniu, publikujące takie informacje w raportach z monitoringu strategii.

Nowe wymogi dotyczące strategii rozwoju lokalnego wymuszą na miastach podniesienie jakości dokumentów i uwzględnienie w nich m.in. wymiaru przestrzennego, wskaźników osiągnięcia celów oraz systemu realizacji dokumentów. Powyższe zagadnienia występowały w strategiach sporadycznie lub były traktowane pobieżnie. W sześciu strategiach zabrakło jednak streszczenia diagnozy, a w 14 informacji o bazowych i docelowych wartościach wskaźników. W badanych dokumentach praktycznie nie występują również bardziej szczegółowe opisy działań miasta zmierzających do zaangażowania interesariuszy w realizację strategii. Wciąż do problemów należy stworzenie opisu zintegrowanego podejścia do zdiagnozowanych potrzeb rozwojowych i potencjałów. Kolejne dokumenty strategiczne będą musiały:

• podlegać ewaluacji ex ante i uwzględniać wnioski z tej oceny w strategii;
• uwzględniać wymiar przestrzenny (w tym zawierać model struktury funkcjonalno-przestrzennej, wskazywać zasady i rekomendacje dotyczące kształtowania polityki przestrzennej oraz wskazywać obszary strategicznej interwencji wytyczone na szczeblu gminnym i wskazane w strategii rozwoju województwa);
• zawierać wytyczne do sporządzania dokumentów wykonawczych;
• określać wskaźniki służące do monitorowania stopnia osiągnięcia celów.

Urzędy miast powinny wyraźniej niż dotychczas powiązywać cele strategiczne z diagnozą. Warto, by udział ekspertów zajmujących się diagnozami nie kończył się na przygotowaniu raportów z badań, ale obejmował również wsparcie decyzji związanych z wyborem priorytetów oraz sformułowaniem celów strategicznych. Ponadto same diagnozy powinny być pisane z myślą o ich końcowej przydatności. Ich celem powinno być nie tyle zebranie dużej ilości danych, co ich synteza zawierająca kluczowe wnioski pozwalające na wybór aspektów, na które w strategii należy położyć największy nacisk.

Należy bardziej transparentnie przedstawiać wpływ interesariuszy na strategię. Podsumowania konsultacji powinny zawierać opis głównych pomysłów, punktów spornych oraz decyzji, które zostały w związku z nimi podjęte. Administracje lokalne mogłyby szerzej udostępniać informacje na temat efektów wdrażania strategii rozwoju i publikować wszystkie posiadane materiały z monitoringu oraz ewaluacji strategii na swoich stronach i w BIP, a kluczowe obserwacje i wnioski z tych opracowań zamieszczać w rapor­tach o stanie miasta.

Trzeba położyć większy nacisk na opracowanie mierników i wskaźników podczas prac nad przygotowaniem strategii rozwoju lokalnego. Podniesienie jakości monitoringu powinno być wspierane przez środowiska akademickie i eksperckie poprzez przygotowanie dodatkowych materiałów poradnikowych, a także upowszechnianie opisów dobrych praktyk. Istnieje potrzeba większego wsparcia eksperckiego miast w tym zakresie i przygotowania bazy wiedzy zawierającej informacje o miernikach i wskaźnikach służących ocenie stopnia realizacji stra­tegii. Większość problemów i rozwiązań, przed którymi stoją miasta, wpisuje się w katalog spraw zwią­zanych z rozwojem społecznym, gospodarczym i przestrzennym.

Konieczne są dalsze badania mające na celu sprawdzenie, czy nowe przepisy dotyczące strategii rozwoju lokalnego przekładają się na podnoszenie jakości tych dokumentów oraz dalsza analiza i monitorowanie wpływu przepisów dotyczących strategii rozwoju lokalnego w ustawie o samorządzie gminnym, które zaczęły obowiązywać 13 listopada 2020 r.

Pełna wersja raportu: LINK