Publicystyka - ngo.pl

Niski poziom współdecydowania przez obywateli na gruncie samorządów wynika z niechęci i braku zainteresowania urzędników współpracą. Częstym argumentem przez nich podnoszonym, jest „strata czasu”, związana z omawianiem decyzji z reprezentantami mieszkańców. Częstą praktyką jest również nieuwzględnianie wypracowanych w trakcie społecznych konsultacji decyzji w przyjmowanych dokumentach. Dr Anna Krajewska z ISP zwróciła uwagę, iż szeroki wachlarz standardów konsultacji społecznych rodzi pokusę ich omijania przez przedstawicieli władz. Jedną ze stosowanych metod torpedowania partycypacji publicznej jest również krótki czas na zgłaszanie konsultacji. Jak zauważyła dr Krajewska problem braku zaufania oraz skłonności do współdziałania leży po obydwu stronach: samorządowej oraz partnerów społecznych, w skrajnych przypadkach stawiając pod znakiem zapytania zasadność negocjacji. Dr Grzegorz Makowski, omawiając lokalne, obywatelskie inicjatywy uchwałodawcze zwrócił uwagę na „zapomniany”, a funkcjonujący w Polsce mechanizm Obywatelskiej Inicjatywy Uchwałodawczej (OIU). Inicjatywa istnieje, nie jest jednak powszechnie stosowana. Problemem jest bardzo mała wiedza na jej temat. OIU może stać się – zdaniem eksperta ISP - zaczątkiem do szerszych działań, na przykład prezydenckiego projektu ustawy o wzmocnieniu udziału mieszkańców w działaniach samorządu.

Jednym z tematów poruszanych w trakcie Seminarium był prezydencki projekt ustawy dot. aktywizacji obywateli. Jego zapisy nadają m.in. ramy prawne, dotyczące konsultacji społecznych oraz lokalnych inicjatyw uchwałodawczych. Dr Makowski zwrócił uwagę, że ustawa może nie być najlepszym narzędziem zachęcającym obywateli do współdecydowania na poziomie samorządów. Przyczyną jest „brak czytania przez Polaków ustaw”. Ekspert ISP podkreślił, że konieczne jest dalsze edukowanie oraz aktywizowanie społeczeństwa. Przykładem takiego działania jest projekt „Decydujmy razem”. Na fakt braku wiary Polaków w możliwość wspólnego decydowania zwrócił uwagę również Henryk Wujec. Zaznaczył, że Seminarium ma swoje istotne miejsce w przełamaniu impasu nad pracami Kancelarii Prezydenta nad projektem ustawy. Pierwotny projekt spotkał się z krytyką środowiska samorządowego. Reprezentant Kancelarii stwierdził, że wadą pierwszej propozycji dokumentu było dążenie do zbyt dużego uregulowania relacji na linii samorząd - mieszkańcy. Jej ramy powinny być ogólne. Dokument określać prawo, a samorząd sam miałby decydować, jak w jego ramach funkcjonować. Podobne stanowisko reprezentował Andrzej Porawski - Dyrektor Biura Związku Miast Polskich. W jego opinii przepisy powinny wskazywać zakres działań dla samorządu, ale nie nakładać na niego sztywny gorset regulacji.

Partycypacje nie jest prawem. Jest narzędziem prowadzenia dyskusji - podkreślił Olgierd Dziekoński, Sekretarz Stanu z Kancelarii Prezydenta RP. Dodał również, że ustawa powinna w sposób czytelny stwierdzać, kto i do czego ma prawo. Zadaniem władzy publicznej jest zapewnienie ram funkcjonowania, m.in. samorządom. Zwrócił również uwagę na fakt, że w strukturach władz może postępować mechanizm arogancji, wynikający z przesłanek racjonalnych. Przyczyną jest założenie decydentów, że tylko podejmowane przez nią decyzje są najlepsze. Jest to pułapka władzy przekonanej o swojej sile oraz wiedzy. Minister Dziekoński zwrócił uwagę na fakt, że jeżeli nie będziemy mieli prawa nakładającego na samorząd obowiązek konsultowania decyzji z mieszkańcami, to najprawdopodobniej lokalna władza będzie tego unikać.

Warto pamiętać jednak, że konsultowany projekt nie musi być przyjęty. Odpowiedzialność za decyzję jest po stronie władzy. Musi ona mieć jednak świadomość, że systematyczne niebranie pod uwagę woli mieszkańców może skutkować wyborem bardziej partycypacyjnych reprezentantów w następnym głosowaniu.

Prezydencki minister zwrócił uwagę na jeszcze jeden, istotny aspekt relacji pomiędzy obywatelami, a reprezentującymi ich urzędnikami. Zdaniem Olgierda Dziekońskiego jednym z zasadniczych wyzwań stojących przed Polską jest zniwelowanie dychotomii: urzędnik nie równa się obywatel. Jego zdaniem w dyskusji publicznej słowo urzędnik staje się (prawie) synonimem zagrożenia. Zasadne jest więc pytanie – na ile ustawy poprawią, a na ile pogłębią problem? Kwestią bardzo trudną jest zapewnienie ram funkcjonowania – poprzez ustawę, a z drugiej strony zaufania.

Odnosząc się do kwestii podziału pomiędzy obywatelami a władzą dr Grzegorz Makowski stwierdził, iż brakuje oferty edukacyjnej dla urzędników, chcących lepiej pełnić swoją rolę. Nie mają oni dostępu do instrumentów pozwalających szybko odnaleźć się w tej funkcji. Istotne są narzędzia np. coachingu samorządowego. Choć, jak podkreślił, problemem jest generalny brak edukacji społeczeństwa.

Konstatując problem niechęci Polaków do pogłębiania prawnej wiedzy Andrzej Porawski stwierdził, że jednym ze „skutecznych” elementów promocji ustawy byłoby jej … zakazanie. Na pewno doprowadziłoby to do wzmożonego zainteresowania nią obywateli. Zachowanie to jest jednym z paradoksów polskiego społeczeństwa.

Za pośrednictwem prowadzonego przez nas od czerwca 2010 roku monitoringu prawa chcemy zwrócić uwagę na znaczenie ram prawnych, jako ważnego czynnika kształtującego procesy uczestnictwa obywateli w procesach decyzyjnych, który może zarówno temu uczestnictwu sprzyjać, jak i skutecznie je ograniczać. Analizujemy różne aspekty związane i z praktycznym funkcjonowaniem prawa, i z procesem jego tworzenia. Staramy się także diagnozować i opisywać ogólne kierunki zmian polityki publicznej dotyczącej partycypacji - pisze we wstępie do bilansu monitoringu Paulina Sobiesiak-Penszko. Seminarium odbyło się 26.04.2012 roku w siedzibie ISP. Uczestnikami wydarzenia byli m.in.: Olgierd Dziekoński - Sekretarz Stanu, Kancelaria Prezydenta RP, Henryk Wujec - Doradca Prezydenta RP, Andrzej Porawski - Dyrektor Biura Związku Miast Polskich, Sekretarz Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, Iwona Ciećwierz - Szkoła Liderów oraz mec. Tomasz Rutkowski - Deloitte Legal, Pasternak i Wspólnicy Kancelaria Prawnicza sp. k. oraz Łukasz Domagała – prezes sieci SPLOT. Instytut Spraw Publicznych reprezentowali autorzy Monitoringu: dr Grzegorz Makowski, dr Anna Krajewska, oraz Paulina Sobiesiak-Penszko. Cykliczny monitoring prawa jest prowadzony w ramach projektu Decydujmy Razem. Najnowszy bilans, obejmujący 2011 rok: „Prawo a partycypacja publiczna” jest dostępny do bezpłatnego pobrania pod linkiem: http://decydujmyrazem.pl/publikacje/bilans_monitoringu_2011.html

Seminarium organizowane jest w ramach projektu systemowego „Decydujmy razem. Wzmocnienie mechanizmów partycypacyjnych w kreowaniu i wdrażaniu polityk publicznych oraz podejmowaniu decyzji publicznych”. Projekt realizowany jest przez siedmiu partnerów: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (lider projektu), Fundację Instytut Spraw Publicznych, Fundację Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Stowarzyszenie CAL, Fundację Partnerstwo dla Środowiska, Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej oraz Fundację Fundusz Współpracy.