Publicystyka - ngo.pl

W artykule Koniec kryzysu wolontariatu? pisaliśmy, że 16% Polaków angażuje się w działania wolontarystyczne. W tekście Co wiemy o wolontariuszach w Polsce bardziej szczegółowo opisaliśmy tę grupę „społeczników”. Jednak większość Polaków nie pracuje na rzecz inicjatyw społecznych: niektórzy z braku czasu, inni z braku zainteresowania, jeszcze inni z przyzwyczajenia – powody są różne. Przyjrzyjmy się dokładnie, kto i dlaczego nie podchwytuje idei wolontariatu i zastanówmy się, czy wraz z Europejskim Rokiem Wolontariatu uda się zmobilizować choć część tej grupy.

Polska na tle Europy

Ciesząc się z rosnącej liczby wolontariuszy w Polsce trzeba jednocześnie pamiętać, że na tle Europy nie wypadamy najlepiej. Choć w zależności od badania i sposobu zdefiniowania wolontariatu wskaźniki zaangażowania nieco się różnią, nie zmienia się jednak niska pozycja Polski w zestawieniu. Według European Social Survey z 2008 roku Polska zajmuje 18. miejsce na 28 badanych państw; najwięcej wolontariuszy jest w Holandii, Norwegii i Danii – czterokrotnie więcej niż w Polsce. Z kolei według sondażu Eurobarometru z 2010 roku, Polska jest na 17. miejscu na 33 kraje. W tym akurat badaniu pytanie sformułowane było bardzo szeroko i obejmowało też zaangażowanie w działalność różnych organizacji (np. sportowych), w związku z czym wskaźniki są dosyć wysokie – w Polsce na poziomie 22%, zaś w prowadzących w rankingu Holandii, Norwegii i Szwecji przekraczają 50%.

Co wiemy o Polakach niepracujących społecznie?

W badaniu Stowarzyszenia Klon/Jawor realizowanym przez Millward Brown SMG/KRC, na pytanie "Czy w ciągu ostatniego roku poświęcił(a) Pan(i) swój czas lub pracę (nie pobierając za to wynagrodzenia) na rzecz którejś z wymienionych organizacji lub grup?"[1] 84% respondentów odpowiedziało negatywnie.

Najczęściej tłumaczą to brakiem czasu – mówi tak aż połowa osób w wieku do 55. lat i więcej niż połowa osób z wyższym wykształceniem. Znacznie rzadziej ten powód wskazują osoby starsze, na emeryturze.

Czy rzeczywiście dopiero po zakończeniu pracy zawodowej nadchodzi ten etap życia, kiedy możemy się poświęcić trochę czemuś innemu niż rodzinie, pracy i samemu sobie? Faktycznie, seniorzy podejmują różne inicjatywy – pisaliśmy w portalu ngo.pl np. o projektach w ramach konkursu „Seniorzy w akcji”; z kolei o wolontariuszach-seniorach w Wielkiej Brytanii można przeczytać w wywiadzie z Johnem Ramseyem.

Pamiętajmy jednak, że to nie z emerytów rekrutuje się najwięcej wolontariuszy, lecz z grup młodszych, które teoretycznie owego czasu nie mają. Pamiętajmy też, że połowa osób pracujących społecznie przeznacza na te działania maksymalnie kilkanaście godzin w skali roku – a tyle czasu wygospodaruje najbardziej nawet zajęta osoba. Wydaje się więc, że to nie w czasie, lecz w nastawieniu leży problem; w tym kontekście bardziej wiarygodnie brzmią kolejne najczęściej artykułowane argumenty: „Nie interesuję się tym, nigdy o tym nie myślałem(am)” oraz „Nikt mnie o to nie prosił”. Uzasadnienie braku zaangażowania koniecznością zatroszczenia się przede wszystkim o siebie i rodzinę (wskazywane przez 13% badanych) współgra z wyrażanym przez trzy czwarte grupy „nie-wolontariuszy” przekonaniem, że „w razie problemów mogę liczyć tylko na siebie i swoich najbliższych”. Bardzo niskie jest wzajemne zaufanie – ze stwierdzeniem, że „większości ludzi można ufać” zgadza się w Polsce ponad trzykrotnie mniej osób niż np. w krajach skandynawskich (dane ESS 2008). Niski poziom kapitału społecznego, wyrażający się w niewielkim zaufaniu i małej aktywności społecznej, od lat jest poważnym problemem w Polsce.

Krzywdzące byłoby jednak definitywne stwierdzenie, że osoby niepracujące wolontariacko nie angażują się społecznie – z innych pytań ankiety widzimy, że połowa z nich w ostatnim roku wsparła materialnie jakieś organizacje. Choć dla zdecydowanej większości z tej połowy było to wsparcie jednorazowe – zbiórka Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy – to widać, że istnieje potencjał do pomagania. Problemem jednak jest jednorazowość tego zaangażowania, które odsłania specyfikę działań prospołecznych w Polsce: bardziej „akcyjnych” niż konsekwentnych i systematycznych.

W tym kontekście można jednak liczyć na to, że jeśli Europejski Rok Wolontariatu zostanie odpowiednio nagłośniony w mediach, to taka ogólnoeuropejska „akcja” może zmobilizować Polaków do działania.

---

Badanie zrealizowane przez Millward Brown SMG/KRC na losowej, reprezentatywnej próbie 1011 Polaków w wieku 15 i więcej lat.

Analizy przeprowadzono z wykorzystaniem oprogramowania SPSS.

---

[1] wymienionych było ponad 20 typów organizacji, wyczerpujących tematykę działań organizacji; dodana też była odpowiedź „inne”, zaś cały blok poprzedzony był wstępem informującym, że pytania dotyczą bezinteresownych i dobrowolnych działań.