Publicystyka - ngo.pl

Najwyższy czas, by trzeci sektor wziął się do działania, aby pokazać, że może przyczynić się do zwiększania spójności społecznej i terytorialnej Polski, zgodnie ze strategią Europa 2020. Powinien już teraz przygotować swoje konkretne propozycje do programowania polityki spójności po roku 2013. Zasada partnerstwa, która nadaje kierunek polityce kohezyjnej, solidnie wspiera trzeci sektor oraz partnerów społecznych w staraniach o bycie prawdziwym partnerem we wdrażaniu polityk.

Debata o polityce spójności 2014-2020 trwa już od jakiegoś czasu. Zbliżają się jej konkluzje, pojawia się też harmonogram decydowania o politykach, regulacjach i programach. Trzeci sektor musi zarówno przewidywać, jak i organizować system szybkiego reagowania na propozycje i decyzje. Wskażmy najważniejsze terminy.

Po pierwsze, unijny budżet 2014-20 określi zasoby finansowe. Komisja Europejska przedstawiła swoje propozycje w czerwcu tego roku. Wielkim wyzwaniem dla polskiej prezydencji w Radzie UE będzie osiągnięcie porozumienia z rządami krajów Unii. Polska, jako duży kraj na niższym miejscu na liście dochodów w UE, otrzyma dużą część tych środków.

Jest oczywiste, że środki dla trzeciego sektora znajdą się w europejskich budżetach na politykę spójności i rozwój obszarów wiejskich.

Po drugie, jesienią 2011 Komisja zaproponuje ramy polityki i nowe regulacje funduszy. Propozycje będą dogłębnie dyskutowane zarówno na poziomie europejskim, jak i państw członkowskich przez cały rok 2012, kiedy to spodziewana jest ostateczna decyzja. W tym trzeci sektor powinien brać udział.

Okazją do znaczącego włączenia się w tę debatę będzie konferencja w dn. 24-25 października w Warszawie.

Wg Komisji:

• Najbiedniejsze kraje członkowskie i najbiedniejsze regiony pozostaną kluczowymi obszarami zainteresowania polityk. Jednak również kraje bogatsze otrzymają wsparcie.
• Lepszą spójność i koordynację z innymi politykami osiągnie się poprzez Wspólne Strategiczne Ramy Odniesienia, skupiające różne fundusze: strukturalne i spójności, ale także Fundusz Rozwoju Obszarów Wiejskich i Europejski Fundusz Rybacki.
• Umowy partnerskie będą zawierane z państwami członkowskimi i regionami po to, aby dopasować poszczególne programy do potrzeb regionów.
• Finansowanie będzie przeznaczane na ograniczoną liczbę priorytetów, w zgodzie ze strategią Europa 2020, a w szczególności na efektywne i odnawialne źródła energii, innowacje, zatrudnienie i zmniejszanie ubóstwa.
• Większy nacisk położony zostanie na rezultaty i wydajność, aby zapewnić efektywne wykorzystanie dostępnych środków.
• System rządzenia jest kluczowy dla uczynienia polityki bardziej efektywną.

Po trzecie, Komisja Europejska i kraje członkowskie rozpoczną jesienią 2011 dyskusje nad nowymi programami operacyjnymi. Programy te zostaną do końca zaplanowane w 2013 r., tak by mogły ruszyć od roku 2014.

Zasada partnerstwa jest jedną z podwalin polityki spójności UE. Zostało to podkreślone przez premiera Donalda Tuska podczas V Forum Kohezyjnego w Brukseli w 2010 r.: „polityka spójności powinna być oparta na solidarności i partnerstwie.”

Partnerstwo oznacza, że aktorzy społeczni i ekonomiczni powinni być zaangażowani w programowanie, implementację i ewaluację wszystkich aspektów polityki spójności. Trzeci sektor wraz z partnerami społecznymi (pracodawcami i związkami zawodowymi) to bardzo istotni partnerzy. Trzeci sektor powinien szukać sojuszników wśród małych przedsiębiorców, ponieważ mają oni podobne problemy z funduszami europejskimi, co organizacje pozarządowe i przedsiębiorstwa społeczne.

Koncepcja partnerstwa w polityce spójności UE zdefiniowana jest we wspólnotowych regulacjach dotyczących funduszy europejskich. Mamy nadzieję, że przyszłe regulacje dla okresu 2014-2020, będą zawierały zmiany na lepsze. Tej jesieni musimy uważnie studiować pojawiające się propozycje.

Dobrym źródłem wiedzy na temat tego, czym jest partnerstwo, jest publikacja Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego „Do tanga trzeba dwojga – studium rozwoju zasady partnerstwa w polityce spójności UE” (“It takes two to tango – A study on Developing the Partnership Principle in EU Cohesion Policy”). Studium oparte jest na dobrych praktykach z różnych krajów, także z Polski.

Konkluzje studium są następujące:

• Głębokie i rzeczywiste partnerstwo prowadzi do lepiej ukierunkowanego i efektywniejszego wdrażania funduszy strukturalnych i tym samym do bardziej udanych projektów.
• Partnerstwo powinno odzwierciedlać podejście „z dołu do góry” i tworzyć możliwości zaangażowania w politykę spójności i w projekty, które są w jej ramach finansowane, dla wszystkich obywateli i ich organizacji.
• Partnerstwo wnosi zróżnicowanie punktów widzenia i wiedzy, co sprzyja lepszej ocenie realiów i pozwala pełniej odpowiedzeć na wyzwania i potrzeby partnerów. Interwencje mogą być lepiej dopasowane do rzeczywistości, w jakiej funkcjonuje biznes, pracownicy i obywatele.
• Partnerstwo musi być oparte na perspektywie długoterminowej realnej partycypacji, która zakłada równość szans partnerów prywatnych w działaniach z władzą publiczną. Prawdziwe partnerstwo stwarza sytuację, która jest korzystna dla wszystkich interesariuszy. Władze muszą uznawać potrzebę partnerstwa.
• Kształtowanie kultury prawdziwego partnerstwa to proces uczenia się. Polega na uprawnianiu partnerów do działania i na stwarzaniu im równych szans uczestnictwa we wszystkich etapach wdrażania polityki spójności.

Raport EKES starannie ocenia polski model partnerstwa. Należy go uznać za jeden z najbardziej zaawansowanych w Europie, przynajmniej na poziomie krajowym. Przez ostatnie lata polski rząd, w ścisłej współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, ciągle usprawnia wdrażanie zasady partnerstwa. Organizacje partnerskie zainicjowały powstanie grup roboczych na szczeblu krajowym, także przewodnicząc niektórym z nich. Powstała Krajowa Sieć Tematyczna ds. Partnerstwa – dla efektywniejszego wdrażania tej zasady. Partnerstwo w Polsce jest na bieżąco monitorowane. Należy się Wam nagroda za najlepszą praktykę w tym obszarze.

Jednak rozwój partnerstwa na poziomie regionalnym jest dużym wyzwaniem dla Polski. Należy mieć nadzieję, że marszałkowie województw oraz technokraci na poziomie centralnym i regionalnym zrozumieją potrzebę i przydatność prawdziwego partnerstwa z trzecim sektorem i partnerami społecznymi.

W najbliższych latach partnerstwo w UE musi się rozwijać. Nadchodzące nowe regulacje mogą w tym pomóc.

Głównym przesłaniem raportu EKES jest konieczność powstania Kodeksu Dobrych Praktyk Partnerstwa na poziomie europejskim. Praktyka pokazuje, że rekomendacje sformułowane w takim kodeksie mogłyby być wdrażane niezwłocznie przez wszystkie kraje członkowskie UE.

Należy podkreślić następujące wytyczne do kodeksu, które mogłyby służyć jako „check-lista” dla partnerów:

• Wszyscy partnerzy, prywatni i publiczni, powinni mieć dostęp do środków na budowanie potencjału we wszystkich programach operacyjnych. To oni mieli kluczowy wkład w budowanie prawdziwego, efektywnego partnerstwa. Środki te powinny być dystrybuowane przez samych partnerów, jak ma to miejsce np. w Niemczech czy Wielkiej Brytanii.
• Partnerzy prywatni i publiczni powinni porozumieć się co do planu informowania/konsultowania/partycypacji w programowaniu, wdrażaniu i ewaluacji, zawierającego jasne cele i „mapę drogową” kolejnych kroków.
• Władze powinny sprawozdawać się co do tego, w jaki sposób uwzględniają zasadę partnerstwa w swoich propozycjach, programach i raportach. Poglądy partnerów powinny być przejrzyście i otwarcie dokumentowane.
• Strategie długoterminowe powinny być dyskutowane w komitetach monitorujących lub innych stosownych ciałach powiązanych z Ramami Strategicznymi.
• Partnerstwo powinno być uprawnione do samodzielnego decydowania o procedurach wyboru swoich członków do komitetów sterujących i innych ciał konsultacyjnych ustanowionych w ramach systemu funduszy strukturalnych.
• Partnerstwo powinno być zaangażowane w ustalanie kryteriów wyboru projektów.
• Partnerstwo powinno być kryterium przy wyborze projektów do dofinansowania.
• Partnerstwo ponadnarodowe powinno być rozwijane.
• Należy dążyć do upraszczania procedur i mechanizmów kontroli.
• Płatności dla beneficjentów powinny zostać przyspieszone.

To poprzez programy operacyjne funduszy strukturalnych pomysły trzeciego sektora przybiorą formę widocznych działań.

Udane partnerstwo jest powiązane ze strukturą programów operacyjnych, co jasno wykazuje raport EKES. Dlatego też programowanie musi i może być zreformowane tak, by wzmacniać partnerstwo dzięki lepszemu ukierunkowaniu programów na konkretne problemy. Priorytety trzeciego sektora powinny odzwierciedlać tę zasadę: rozwój lokalny, innowacje społeczne, integracja społeczna, zmniejszanie ubóstwa i przedsiębiorczość społeczna dla integracji pracy to kluczowe obszary.

Raport pokazuje, że bardzo interesujące dobre praktyki stosowane w jednym kraju mogą być adaptowane do programów operacyjnych innych krajów członkowskich.

Wybrane dobre praktyki pokazują jasno, że są konkretne metody i modele, jak z sukcesem wdrażać zasadę partnerstwa, np.:

• Hiszpania jest unikalnym przykładem na to, jak program operacyjny Europejskiego Funduszu Społecznego jest w całości zarządzany, kontrolowany i wdrażany przez społeczeństwo obywatelskie. Jego celem jest integracja społeczna. Myślę, że trzeci sektor w Polsce – jeśli użyje swoich połączonych sił – powinien mieć też własny program EFS.

• Pierwszy krok w tym kierunku to wykorzystanie globalnych grantów zarządzanych przez trzeci sektor (np. w Anglii, Włoszech czy Francji). Udowodniły one swoją wielką skuteczność w zbliżeniu zarządzania funduszami do beneficjentów i ich potrzeb. Przyczyniły się do dofinansowywania mniejszych projektów. Wszystkie kraje członkowskie powinny robić szeroki użytek z grantów globalnych we wszystkich funduszach, by uwolnić olbrzymi potencjał małych i średnich przedsiębiorstw i ekonomii społecznej.

• Połowicznym rozwiązaniem są programy podobne do grantów globalnych (np. w Walii), gdzie trzeci sektor zarządza dużymi programami kluczowymi (klastrami mniejszych projektów) w oparciu o efektywne partnerstwo.

• Model Leader oparty o decyzyjne partnerstwa lokalne, gdzie partnerzy ekonomiczno-społeczni i społeczeństwo obywatelskie są większością, powinien być wdrażany także w środowiskach miejskich.

• Przydatna jest także koncepcja terytorialnych paktów na rzecz zatrudnienia (przykład: Austria). Oparta jest na działaniu w ramach EFS, które kontynuuje interesującą i innowacyjną inicjatywę paktu na poziomie europejskim z późnych lat dziewięćdziesiątych oraz doświadczenia inicjatywy EQUAL. Pakty austriackie są oparte o szerokie partnerstwa publiczno-prywatne na poziomie lokalnym. Innowacyjne działania i metody, skupiające się na strukturach i grupach docelowych, to kluczowe elementy tych paktów.

·EFS może decentralizować swoje działania, jak ma to miejsce w niemieckiej Badenii-Wirtembergii, aż do lokalnego poziomu. Ponad 1/3 budżetu jest alokowana poprzez 42 sieci podregionalne. Decydują one o wyborze projektów, a decyzje są oparte o lokalne potrzeby i strategie.

Jan Olsson

Lipiec, 2011

Tłum. Anna Mazgal / OFOP