Publicystyka - ngo.pl

W badaniach przeprowadzonych w trzecim sektorze ponad 27 procent organizacji zadeklarowało, że jedną z form ich działalności jest kultura. Jednak tylko 9,5 procenta organizacji wskazało, że jest to główne pole ich działań. Sektor jest rozdrobniony i podzielony. Jego różnorodność sprawia, że wymyka się zarówno procesom federalizacyjnym jak i zwykłym badaniom. Bo i jak porównywać grupę artystów tworzących awangardowe spektakle teatralne działającą jako stowarzyszenie i grupę miłośników lokalnej tradycji i kultury na wsi? Dlatego najłatwiej podzielić pozarządowy sektor kulturalny ze względu na genezę powstania organizacji.

1. Część z nich została założona przez artystów, którzy nie chcieli lub nie mogli znaleźć sobie miejsca w ramach tradycyjnych instytucji. Ich głównym celem jest działalność artystyczna i wspieranie twórczości danego lidera lub grupy artystów.

2. Kolejna grupa organizacji została powołana przez lokalnych animatorów w oparciu o pracę wolontarystyczną. Ich głównym założeniem jest wspieranie tradycji i lokalnej kultury, a także dbanie o dostępność oferty kulturalnej dla lokalnych środowisk. Przykładem tego typu organizacji są regionalne towarzystwa kulturalne, zrzeszone w ogólnopolskiej federacji.

3. Kolejną częścią sektora są organizacje założone przy dużych i finansowanych głównie przez samorządy instytucjach kulturalnych. By poszerzyć możliwość pozyskiwania środków, pracownicy lub osoby współpracujące z daną instytucją zakładają stowarzyszenie lub fundację, która wspiera działania programowe instytucji.

4. Nie wolno nam też zapominać o organizacjach grantodawczych, które prowadzą programy kulturalne. Do niedawno największą z nich była Fundacja im. Stefana Batorego, a obecnie jednymi z najważniejszych są Fundacja Wspomagania Wsi, Fundacja Kultury, Fundacja im. Leopolda Kronenberga.  

5. Jest także wiele organizacji pozarządowych, których głównym celem statutowym nie jest działalność kulturalna, a mimo to bardzo często organizują imprezy o takim charakterze. Traktują kulturę jako doskonałe narzędzie promocji, przyciągające tłumy potencjalnych odbiorców i donatorów, lub jako środek do innego, bliższego sobie celu (koncerty charytatywne, występy i warsztaty artystyczne dla niepełnosprawnych lub przewlekle chorych). Te organizacje rzadko określają siebie jako kulturalne, choć przecież aktywnie działają na tym polu.

Głównymi kierunkami działań kulturalnych organizacji pozarządowych są
animacja kultury, wspieranie  i realizacja przedsięwzięć artystycznych, edukacja przez sztukę,
artterapia, działania socjokulturalne. Pozarządowy sektor kulturalny jest bardzo zróżnicowany i
bogaty. c  Bogactwo działań tego sektora sprawia, że jest on dosyć rozdrobniony, a liderzy
organizacji niechętni współpracy. Z drugiej jednak strony jest to jedna z najbardziej innowacyjnych
branż trzeciego sektora. Podobnie jak inne organizacje, tak i te kulturalne, cechują się
elastycznością, kreatywnością i efektywnością, szczególnie w porównaniu z tradycyjnymi formami
instytucjonalnymi (muzeami, teatrami repertuarowymi, filharmoniami, domami kultury). Jednak wciąż w
porównaniu z nimi, nie cieszą się wystarczającym zaufaniem władz samorządowych.

Najważniejszymi porozumieniami organizacji działających na polu
kultury są Ruch Stowarzyszeń Regionalnych Rzeczpospolitej Polskiej, zrzeszający lokalne towarzystwa
z całej Polski blisko 70 organizacji) oraz Porozumienie Ogólnopolskie Stowarzyszeń i Fundacji
(POSIF). Istnieje także Sieć Pozarządowych Inicjatyw Kulturalnych (SPIK), założona w marcu 2003
roku. Na początku miesiąca w Lublinie i pod koniec w Warszawie, ukonstytuowała się nieformalna
koalicja organizacji kulturalnych z różnych stron kraju. Łączy je działalność na rzecz środowisk
lokalnych oraz specyficzny stosunek do kultury traktujący ją nie tylko jako pole osiągnięć
artystycznych, ale również jako narzędzia edukacji, animacji i zmian społecznych.

To właśnie powstanie SPIK (choć nie tylko) świadczy o wyraźnej zmianie
nastawienia organizacji kulturalnych do wzajemnej współpracy. Stopniowo liderzy dojrzewali do
decyzji o zawiązaniu ogólnobranżowego porozumienia. Zauważyli potrzebę rzecznictwa naszych
specyficznych interesów, przekonywali się do wzajemnego wspierania się i dzielenia informacjami.
Wobec samorządów i Ministerstwa Kultury stopniowo postawa partnerska i gotowość współpracy
wypierała postawę roszczeniową. To świadczy, że powoli sektor kulturalny - tak oporny na procesy
federalizacyjne, skrajnie indywidualistyczny, rozdrobniony i konkurujący ze sobą, rozwinął się i
dojrzał.

Wiele organizacji kulturalnych zaangażowało się w ubiegłym roku w wybory do Rady Pożytku Publicznego. Sieć SPIK zaapelowała do organizacji z tego sektora o wytypowanie wspólnego kandydata do Rady. Między innymi dzięki niemu oraz głosom innych branż, portal www.ngo.pl zorganizował "para-wybory", gdzie można było zgłaszać kandydatów i sprawdzić jakie jest dla niego poparcie innych organizacji. Wewnątrz sieci przez cały wrzesień trwała internetowa dyskusja między członkami, na temat Rady i poszczególnych kandydatów. Dyskusja była właściwie pierwszym takim poważnym dialogiem między organizacjami kulturalnymi i zaangażowaniem się w politykę trzeciego sektora. Jednak za porażkę możemy uznać słabość naszego lobby i ostatecznie brak w Radzie kandydata reprezentującego branżę kulturalną.

Kilka z organizacji kulturalnych aktywnie włączyło się w proces
przygotowywania statutu Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych i rejestracji tego
związku stowarzyszeń. Było to wydarzenie, które było bardzo ważne dla całego trzeciego sektora w
Polsce, nie tylko dla kultury. Mam jednak wrażenie, że zbyt mało organizacji z tego pola potrafiło
aktywnie wykorzystać możliwości jakie daje członkostwo w OFOPie. Wydaje się, że wciąż jest to
problem braku utożsamiania się wielu organizacji kulturalnych w resztą sektora.

---

Tekst jest fragmentem podsumowania roku 2003, przygotowanym przez Stowarzyszenie Stacja
Szamocin.