Publicystyka - ngo.pl

Czego tak naprawdę uczymy, kiedy uczymy ekologii? Programy edukacji w tym zakresie zazwyczaj albo skupiają się na wyjaśnianiu procesów biologicznych czy fizykochemicznych, albo na propagowaniu dobrych nawyków (np. segregowania śmieci). 

W projekcie „Eco-Active For Planet” proponujemy zmianę optyki w patrzeniu na nauczanie o ekologii. Zakładamy, że przydatne na co dzień kompetencje – jak krytyczne myślenie, kreatywność czy autorefleksja – można umiejętnie wykorzystać do kształtowania trwałych proekologicznych postaw. Bazując na indywidualnych umiejętnościach i kompetencjach, możemy skutecznie przekonać osoby uczestniczące w naszych działaniach do dbania o wspólne dobro, jakim jest planeta.

Czy szkolenie z obsługi komputera, warsztaty rękodzieła albo sąsiedzkie spotkanie integracyjne to dobra okazja do rozwijania kompetencji ekologicznych? Metoda, którą proponujemy w ramach „Eco-Active For Planet” jest rozwinięciem idei wypracowanej w projekcie „Education By The Way”, czyli swego rodzaju nauki mimochodem. Chodzi o poszerzanie horyzontu myślenia tak, by niezależnie od głównego tematu warsztatów, szkoleń czy lekcji, troska o wspólne dobro i środowisko pozostawała zawsze w polu widzenia. Istotne jest tu jednak bazowanie na znajomych, posiadanych już umiejętnościach – to właśnie one stanowią doskonałą trampolinę do rozwoju i doskonale wpasowują się w metodologię uczenia się dorosłych.

Zaproponowany przez nas zbiór kompetencji ekologicznych nie jest zamknięty – służy raczej jako punkt zaczepienia i inspiracja do planowania własnych przedsięwzięć. Przede wszystkim dla trenerów/ek i edukatorów/ek pracujących ze zróżnicowanymi grupami, chcących poszerzyć swoje działania o zagadnienia ekologiczne, jednocześnie nie czyniąc z nich głównego tematu swojej pracy. Ponadto, wiele z wymienionych kompetencji nie dotyczy wyłącznie dbałości o środowisko. Jednak dzięki umieszczeniu ich w takim kontekście pokazujemy, jak łatwo uwrażliwić odbiorców i odbiorczynie na temat ekologicznych konsekwencji ich własnych działań i wyborów, odwołując się do posiadanych już umiejętności i nawyków. Dotyczy to zarówno sfery codzienności, jak i relacji społecznych czy obywatelskich.

Rozpoznanie własnych kompetencji ekologicznych stanowi fundament, który pomaga w budowaniu kolejnych kroków rozwoju – zarówno w procesie edukacyjnym, jak i w ramach indywidualnych działań. Znając zasoby, jakimi dysponujemy, możemy je odpowiednio rozwijać i kierunkować. Z kolei dzięki bazowaniu na uniwersalnych wartościach (jak sprawiedliwość czy troska o wspólne dobro), trenerom/kom łatwiej będzie dotrzeć do uczestniczek/ków i znaleźć dla nich indywidualną motywację do rozwoju.

Zadaniem trenerów/ek, edukatorek /ów czy nauczycieli/ek nie jest wyłącznie przekazanie konkretnej wiedzy na określony temat. To również postaci, które inspirują i motywują do zmiany – w tym zmiany ekologicznej. Dlatego też proponujemy własny, trenerski eko-kodeks postępowania w planowaniu przedsięwzięć i projektów. Łącząc zróżnicowane doświadczenia w działaniach na rzecz edukacji dorosłych, podzieliliśmy go na trzy części. Pierwsza z nich odnosi się do samej osoby edukatorki/a i zachęca do autoewaluacji swoich nawyków, przyzwyczajeń i wiedzy. Druga dotyczy przestrzeni szkoleniowej i korzystania z zasobów, jakie dostarcza wybrane miejsce i jego otoczenie. Trzecia część dotyczy planowania warsztatu czy szkolenia.

Te trzy elementy: osoba trenera/ki, przestrzeń oraz treść, same w sobie potrafią komunikować bardzo dużo na temat ekologii. Jak dojeżdżamy do miejsca szkolenia? Czy na warsztatach korzystamy z plastikowych, jednorazowych naczyń? Drukujemy dla uczestników stos papierowych materiałów szkoleniowych, czy raczej zachęcamy do robienia zdjęć lub notatek? Kontekst i otoczenie są istotne w procesie nauki – szczególnie w edukacji ekologicznej. 

Dbałość o merytorykę musi iść w parze z rewizją naszych własnych nawyków. Dodatkowo, przykładając wagę do szczegółów zazwyczaj niezauważanych i „przezroczystych”, możemy umiejętnie podkreślać, jak ważne są konsekwencje pozornie błahych wyborów. W końcu rzeczywistość kształtujemy przede wszystkim w naszych codziennych decyzjach – i poddając je rewizji, możemy najskuteczniej ograniczać własny, negatywny wpływ na świat wokół nas.

W naszym podręczniku dla edukatorów/ek zebraliśmy efekty ponaddwuletniej pracy partnerów z Polski (Stowarzyszenie Trenerów Organizacji Pozarządowych, Federacja Polskich Banków Żywności), Łotwy (Latvijas Permakultūras Biedrība), Finlandii (Kvs-säätiö), Czech (Asociace Odborníků v Andragogice ČR, z. s.) i Belgii (Green European Foundation). 

Obok zbioru kompetencji i eko-kodeksu postępowania znalazły się tam również propozycje narzędzi do pracy z grupami warsztatowymi oraz praktyczne porady, jak w niekoniecznie ekologicznych działaniach „przemycać” temat troski o środowisko. Co równie istotne, chcielibyśmy także zwrócić uwagę na to, jak mówimy o temacie ekologii i katastrofy klimatycznej, dlatego znajdziecie tam również wskazówki dotyczące sposobów na „zaopiekowanie się” emocjami uczestników.

Opracowane przez nas materiały zachęcają przede wszystkim do uważności i empatii. Wierzymy, że otwarcie na drugiego człowieka - będące podstawą prowadzenia działań edukacyjnych i trenerskich w NGO-sach – stanowi też idealną bazę i narzędzie do skutecznego przekonania innych, że troska o ekologię leży w interesie nas wszystkich. Niezależnie od wieku, zainteresowań, zasobów materialnych.

Projekt współfinansowany w ramach programu Unii Europejskiej Erasmus +

Autor: Łukasz Jaroń, Starszy specjalista ds. projektów edukacyjnych i wolontariatu. Koordynator ds. włączenia społecznego z Banku Żywności w Trójmieście oraz trener Federacji Polskich Banków Żywności, partnera w projekcie Ecoactive for planet.