Cmentarz żydowski przy ul. Transportowej w Słubicach decyzją Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków trafił właśnie do rejestru zabytków województwa lubuskiego. Oznacza to ściślejszą ochronę prawną tego dobra kultury, które aktualnie stanowi własność Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Warszawie.
Macewy rabinów na cmentarzu żydowskim w Słubicach (fot. Roland Semik).
Postępowanie administracyjne w tej sprawie zostało wszczęte z urzędu 24 czerwca 2013 r. przez zastępcę Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Kamilę Domagalską, a 9 lipca 2013 r. odbyły się oględziny z udziałem zainteresowanych stron celem prawidłowego rozpatrzenia sprawy. 26 listopada 2013 r. decyzję o wpisie cmentarza żydowskiego w Słubicach wydała Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków dr Barbara Bielinis-Kopeć.
Najstarsza wzmianka na temat cmentarza żydowskiego w Słubicach pochodzi już z 2 lipca 1399 r., kiedy to teren należał jeszcze do wsi Kunowice (niem. Kunersdorf). Fakt ten czyni cmentarz jednym z najstarszych kirkutów w całej Europie.
Na terenie nekropolii pochowano wielu zasłużonych rabinów z gminy żydowskiej we Frankfurcie nad Odrą. Wśród nich byli m.in. Moses Levi Heller, Josef Theomim, Mendel von Podheiz, Jehuda Leib Margaliot, czydr Moses Löwenmeier.
Ostatni oficjalny pochówek na terenie cmentarza odbył się 11 grudnia 1944 r. Po wojnie teren administrowało m.in. Gorzowskie Przedsiębiorstwo Turystyczne „Warta Tourist”. To właśnie w okresie PRL dokonało się największe zniszczenie nekropolii, przypieczętowane rozbiórką kaplicy przedpogrzebowej, zniszczeniem większości macew i budową Gościńca Staropolskiego.
Gmina Słubice wykupiła teren i ofiarowała go Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Szczecinie, a ta – Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Warszawie. W 2012 r. ukazała się polsko-niemiecka monografia „Makom tow – dobre miejsce. O cmentarzu żydowskim we Frankfurcie nad Odrą/Słubicach” autorstwa Eckarda Reißa z Towarzystwa Historycznego we Frankfurcie nad Odrą i pod redakcją Magdaleny Abraham-Diefenbach z Instytutu Historii Stosowanej w tym samym mieście.
Źródło: Roland Semik
