Publicystyka - ngo.pl

Większość treści w sieci jest objęta pełną ochroną prawno-autorską, możemy korzystać z nich w ramach dozwolonego użytku prywatnego, prawa cytatu czy w szkole do działalności dydaktycznej. Aby zgodnie z prawem rozpowszechniać czy modyfikować cudze prace potrzebujemy dodatkowych licencji.

Aby wykorzystać zdjęcie w naszej publikacji, np. raporcie, musimy być jego autorem/autorką lub posiadać odpowiednie do tego prawa. Znalezione w internecie zdjęcie może być podpisane na wiele różnych sposobów: pierwsza grupa to zapisy mówiące o pełnej ochronie prawnoautorskiej: “wszystkie prawa zastrzeżone”, “©”, imieniem i nazwiskiem twórcy/twórczyni. Taki zapis pozwala nam wyłącznie na dozwolony użytek osobisty (bez możliwości rozpowszechniania takiego utwory czy dokonanych na nim modyfikacji szerzej niż poza znajomymi i rodziną). Również niepodpisane w żaden sposób zdjęcia chronione są prawem autorskim. Jeśli chcemy skorzystać z takiego zdjęcia, musimy spytać się autora/autorki o zgodę – w praktyce samo znalezienie kontaktu do tej osoby jest wystarczająco trudnym zadaniem.

Druga grupa podpisów, to zapisy wolnych i otwartych licencji, np. Creative Commons: CC-BY, CC BY-SA, itp. Z tych zdjęć możemy korzystać zgodnie z warunkami zapisanymi w licencji bez konieczności pytania o zgodę autora/autorki. Wolne i otwarte licencje ułatwiają nam dostęp i możliwość skorzystania z treści. Podobnie nie warto zapominać o czytelnikach i czytelniczkach treści, które produkujemy jako organizacja. Dzięki publikacji na licencjach Creative Commons umożliwiamy im promowanie tych treści w formie np. umieszczenia na blogach i stronach innych organizacji, dodania do niego swoich uwag lub przerobienia zawartych w nim danych na infografiki. To również wpłynie na popularyzację wiedzy i zbudowanie pozycji naszej organizacji.

Licencje Creative Commons wymagają podania informacji o autorze/autorce w momencie wykorzystywania materiału. Określają również jasno zasady wykorzystania utworu. Otwarte licencje na publikacje umożliwiają poszerzenie grona ich odbiorców i odbiorczyń, zwłaszcza dzięki ułatwianiu ich ponownego wykorzystania i modyfikacji, na sposoby, których wcześniej byśmy nie przewidzieli i przewidziały.

Licencje Creative Commons opierają się o założenie, że to autor/autorka określa poziom swobód, jaki chce dać użytkownikom i użytkowniczkom – określa, co im wolno, a co nie i pod jakimi warunkami.

Creative Commons to pięć różnych licencji: od takich, które pozwalają na dowolne kopiowanie i modyfikowanie utworu nawet komercyjnie (Creative Commons Uznanie Autorstwa lub Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach), przez te, które zabraniają komercyjnego wykorzystania (Creative Commons – Użycie niekomercyjne, Creative Commons Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach), aż po licencje pozwalające jedynie na kopiowanie utworu bez jego modyfikowania (Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych) oraz taką, która pozwala jedynie na użycie w materiałach niekomercyjnych bez możliwości modyfikacji utworu (Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych).

Dla ułatwienia stosuje się często zapis skrótowy nazw licencji od angielskojęzycznych nazw poszczególnych warunków:

Creative Commons Uznanie autorstwa (CC BY)

Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach (CC BY-SA)

Creative Commons – Użycie niekomercyjne (CC BY-NC)

Creative Commons Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach (CC BY-NC-SA)

Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych (CC BY-ND)

Creative Commons Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych (CC BY-NC-ND)

Jak można się zorientować, licencje składają się z czterech elementów, które nazywa się warunkami – BY (Uznanie Autorstwa), NC (Użycie niekomercyjne), ND (Bez utworów zależnych), SA (Na tych samych warunkach). Połączenie poszczególnych warunków daje odpowiednie licencje. Każda z licencji dba o informację o autorze (aby nie doszło do pomyłek czy plagiatów), dlatego zaczyna się od warunku Uznanie autorstwa, który wymaga podania autora/autorki oryginału przy wykorzystaniu dzieła. Pozostałe warunki zależne są od tego, na co chcemy pozwolić, a czego zabronić naszym czytelnikom i czytelniczkom.

W organizacjach pozarządowych finansowanych ze środków publicznych najczęściej spotykane są wolne licencje: licencja Creative Commons Uznanie autorstwa (CC BY) oraz licencja Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach (CC BY–SA). Licencje z warunkiem Użycie niekomercyjne często stosowane są tam, gdzie organizacji zależy na rozpowszechnianiu swoich treści przy jednoczesnym zachowaniu możliwości zarabiania na nich (zachowują wtedy prawo do udzielania licencji komercyjnej dla komercyjnych podmiotów). Podobny efekt można czasem uzyskać poprzez wykorzystanie licencji z warunkiem Na tych samych warunkach (SA), który uniemożliwia opublikowanie nowego utworu wykorzystującego nasze dzieło na innej licencji.

Licencję Uznanie autorstwa (CC BY) warto wybrać, gdy chcemy zezwolić na swobodne wykorzystywanie (poprawianie, dostosowywanie, powielanie i rozpowszechnianie utworów), w tym również do celów komercyjnych. Od odbiorców i odbiorczyń wymaga każdorazowego oznaczenia autorstwa, czyli przywołania nazwy instytucji i osoby, które pierwotnie stworzyły utwór. Dzięki umożliwianiu zmiany licencji, jest najlepsza, gdy zależy nam na ułatwieniu komercyjnego wykorzystania naszych materiałów (np. w mediach).

Druga wolna licencja Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach (CC BY-SA) jest najlepsza, kiedy chcemy zagwarantować, aby wszystkie treści, które powstaną w oparciu o nasze zasoby, były tak samo dostępne i otwarte. Narzuca konieczność stosowania tej samej licencji dla wszystkich utworów zależnych. Na takiej licencji są publikowane zasoby Wikipedii i projektów społecznościowych jak OtwarteZabytki.pl. Licencja ta, choć pozwala na komercyjne wykorzystanie, uniemożliwia ponowne “zamykanie” utworów pełną ochroną prawnoautorską – ©.

Licencje z warunkiem NC, czyli Użycie niekomercyjne (CC BY-NC, CC BY-NC-SA) pozwalają nam zachować prawo do osobnego komercyjnego sprzedawania utworu, jednocześnie gwarantując odbiorcom/odbiorczyniom swobodę kopiowania i wykorzystywania naszych treści w celach niekomercyjnych. Choć brzmi to kusząco, bywa problematyczne, ponieważ nie zawsze da się określić czy dane wykorzystanie narusza już ten warunek czy nie (np. opublikowanie materiału na stronie internetowej organizacji, która zdecydowała się umieścić na niej reklamy, żeby pochodzący z nich dochód przeznaczyć utrzymanie serwerów).

Licencje z warunkiem ND, czyli bez utworów zależnych (CC BY-ND, CC BY-NC-ND) zabraniają modyfikowania naszych treści. To najbardziej restrykcyjny warunek, który uniemożliwia nawet tłumaczenie tekstu, redakcję, kolaż zdjęć lub adaptowanie publikacji do wygodniejszych formatów czy infografik.

Każda z nich realizuje różne potrzeby i cele autora lub organizacji. Co można zrobić z utworem na każdej z licencji, prosto pokazuje plakat:

Creative Commons, infografika z licencjami, aut. Piotr Chuchla

Wybór należy do Ciebie i do organizacji, ale pamiętaj, że jeśli celem jest najefektywniejsze realizowanie misji organizacji, to wiedza i informacje o tym, co robicie, efekty Waszej pracy powinny być najszerzej dostępne. Wolne licencje sprawdzą się tu najlepiej. Są również najlepszym rozwiązaniem, gdy wydajemy środki publiczne, ponieważ gwarantują wszystkim równe prawa w dostępie do materiałów wyprodukowanych z pieniędzy podatników i podatniczek.

Licencje Creative Commons są dostępne w 26 językach, w tym angielskim, francuskim rosyjskim, ukraińskim, chorwackim. To nie tylko tłumaczenia, ale również wersje dostosowane do lokalnego prawa. Jeśli w danym kraju nie ma jeszcze oddziału Creative Commons ani lokalnej wersji, warto skorzystać z tzw. wersji Unported licencji, która pełni funkcję “międzynarodowej”.

Więcej o licencjach Creative Commons dowiesz się ze strony www.creativecommons.pl, a polskie organizacje wykorzystujące CC poznasz na www.otwartengo.pl.