Budżet osobisty jednym z filarów niezależnego życia i tematem Konwentu regionalnego
Obok asystencji osobistej i deinstytucjonalizacji, budżet osobisty stanowi jeden z filarów niezależnego życia osób z niepełnosprawnościami. Możliwość dysponowania budżetem, przeznaczanym na indywidulane potrzeby, takie jak na przykład dostęp do aktywności społecznych i edukacyjnych, zakup sprzętu czy pokrycie kosztów utrzymania zwierzęcia, jest podstawą wolności każdego człowieka. To właśnie o budżecie osobistym będziemy debatować na Konwencie.
Budżet osobisty, czyli właściwie co?
Pozornie brzmi prosto. Każdy z nas ją ma: określoną sumę środków pieniężnych, które przeznacza na swoje potrzeby, albo te podstawowe, albo związane z pasją czy hobby. Decyzja co do sposobu dysponowania naszym budżetem należy wyłącznie do nas i tylko od nas zależy, na co wydamy środki z budżetu. Jednak czy aby na pewno każdy posiada określoną sumę pieniędzy, którą może rozporządzać? Okazuje się, że nie do końca. Takiego wyboru bardzo często pozbawione są osoby z niepełnosprawnościami.
W przypadku OzN otrzymywane zasiłki czy pieniężne świadczenia często wystarczają wyłącznie na zaspokojenie potrzeb podstawowych, a i to nie zawsze, ale co z całą resztą, taką jak na przykład osobista asystencja? A co, jeśli osoba z niepełnosprawnością na przykład uprawia sport i potrzebuje wsparcia w postaci opłacania kosztów dojazdu czy uczęszczana na treningi?
Temu zadaniu sprosta właśnie budżet osobisty, czyli suma środków, przydzielanych osobie z niepełnosprawnością na konkretnie ustalone usługi, przewidziane w zindywidualizowanym planie wsparcia.
Budżet osobisty (BO) opiera się na dwóch filarach, wywiedzionych z Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.
Są to:
- „decyzyjność i kontrola”,
- „podejście skoncentrowane na osobie”.
„Decyzyjność” to możliwość podejmowania decyzji we własnej sprawie przez osobę z niepełnosprawnością, która dzięki BO odzyskuje kontrolę nad swoim życiem. Z kolei „podejście skoncentrowane na osobie” polega najpierw na sprawdzeniu potrzeb OzN, a dopiero następnie dopasowaniu do nich odpowiednich usług i narzędzi.
Być może słowo "katalog potrzeb" brzmi sztywno i już narzuca pewne ograniczenia; nic jednak bardziej mylnego. Katalog potrzeb bowiem jest katalogiem otwartym. Z jednej strony znajdują się w nim z góry ustalone pozycje, takie pozycje jak asystencja osobista, usługi opiekuńcze, opieka wytchnieniowa, dostęp do aktywności społecznych i edukacyjnych, wsparcie w pracy, wsparcie trenera pracy czy pokrycie kosztów utrzymania psa przewodnika, z drugiej OzN chcąca skorzystać z BO może dodać do niego rzecz lub usługę, która jest poza katalogiem. Po jej wycenie jest ona do katalogu dodawana.
Elastyczny jest również model zarządzania budżetem. Środki z BO mogą być wypłacane bezpośrednio lub pośrednio. W przypadku modelu bezpośredniego OzN otrzymuje przelewem na konto bankowe środki finansowe, które zobowiązała się wydać na wcześniej określone potrzeby i cele. Następna sama wyszukuje usługi, zawiera transakcje, rozlicza je, pokazuje faktury i umowy. W modelu pośrednim prowadzenie budżetu osobistego jest zlecane np. organizacji pozarządowej.
Kto finansuje budżet osobisty i kto może go otrzymać?
Źródła finansowania BO mogą być dwojakie:
- rządowe,
- samorządowe.
Warto również przyjrzeć się, jakie są wymogi otrzymania BO w krajach, które z powodzeniem wprowadziły to narzędzie finansowe.
Wymogiem korzystania z budżetu osobistego jest zatem posiadanie orzeczenia i realna potrzeba korzystania z usług, objętych budżetem osobistym. Pojawiają się jednak spory, kiedy powinno się BO przyznawać: równocześnie z orzeczeniem, czy może po jego otrzymaniu? Dyskusjom nad budżetem osobistym towarzyszy również postulat, aby każda osoba z niepełnosprawnością mogła się o niego starać niezależnie od orzeczenia.
Po pozytywnej decyzji i przyznaniu BO samorząd, razem z osobą z niepełnosprawnością, budują plan wsparcia w oparciu o odpowiedzi na pytania o potrzeby, o najlepszy dla OzN sposób otrzymywania wsparcia, o możliwości kontrolowania BO przez daną osobę. Dzięki budżetowi osobistemu osoba z niepełnosprawnością nie tylko odzyskuje kontrolę nad swoim życiem, ale również może lepiej funkcjonować.
Budżety osobiste od czasu do czasu są weryfikowane. Po kilku latach może bowiem okazać się, że osoba korzystająca z BO już nie potrzebuje jakieś usługi z katalogu. Co więcej, budżet osobisty ma docelowo wpływać na niezależne życie osób z niepełnosprawnościami, jednak nie zostaje całkiem poza kontrolą.
Korzystający z BO musi bowiem raportować wydatki, przedstawiając placówce wypłacającej środki z budżetu osobistego paragony lub faktury, i weryfikować plan wsparcia. Polega ona na sprawdzaniu, czy BO nadal odpowiada indywidulanym potrzebom korzystającego z budżetu.
Budżet osobisty tematem przewodnim Konwentu regionalnego
Właśnie wokół budżetu osobistego oscylować będzie Konwent regionalny, który odbędzie się 10.11.2022 r. (czwartek) w godz. 09:00-12:00 w formule zdalnej.
Wystąpią dr Zbigniew Głąb, który opowie o idei budżetu osobistego i rozwiązaniach, wprowadzonych w krajach europejskich, Magdalena Kocejko, która omówi doświadczenia z pilotażu projektu „Aktywni niepełnosprawni – narzędzia wsparcia samodzielności osób niepełnosprawnych” oraz mec. Katarzyna Heba, która opowie o budżecie osobistym w kontekście asystencji osobistej. Organizatorzy Konwentu przewidzieli również dyskusję.
W jej trakcie uczestnicy Konwentu będą mieli okazję do zastanowienia się nad tym, co jest do zrobienia w Polsce, zanim budżet osobisty zostałby wprowadzony. Uregulować należy przede wszystkim kwestię orzecznictwa oraz tego, czy BO miałby być jego częścią. Warto zadać sobie pytanie o ewentualne pozycje w katalogu usług i minimalne standardy ich wykonywania, a także wprowadzić kursy asystenckie.
Spotkanie konsultacyjne w ramach projektu Opracowanie projektu ustawy wdrażającej Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych o proponowanej nazwie: Ustawa o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami wraz z Oceną Skutków Regulacji i uzasadnieniem, jak też propozycji zmian legislacyjnych podążających za nową ustawą.
Organizatorem wydarzenia jest Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego.
Na Konwent zapisywać się można poprzez formularz.
UWAGA! Liczba miejsc ograniczona.
Więcej informacji:
Budżet osobisty odpowiedzią na potrzeby osób z niepełnosprawnościami
Osoby z niepełnoprawnościami, korzystające z budżetów osobistych, zwracają uwagę na poczucie wolności i niezależności, jakie daje właśnie BO. Sami mogą wybrać asystenta osobistego, pójść na studia, podjąć pracę, realizować hobby. Dzięki budżetowi osobistemu wsparcie jest świadczone lokalnie, co z kolei przyczynia się do deinstytucjonalizacji i zmniejsza liczbę mieszańców DPS-ów. Deinstytucjonalizacja jest jednym z najważniejszych postulatów Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.
