Publicystyka - ngo.pl

Realizacja misji organizacji pozarządowych wymaga podejmowania trafnych i skutecznych działań. NGO dysponują zazwyczaj ograniczonymi zasobami środków finansowych, czasu, wyspecjalizowanego personelu. Powoduje to, że wiedza i pozyskiwanie informacji mają dla podmiotów III sektora kluczowe znaczenie – ich brak podwyższa ryzyko niewłaściwego wykorzystania posiadanych możliwości działania.

Założona przez pracowników i doktorantów Instytutu Socjologii UJ Fundacja Socjometr wspiera organizacje pozarządowe w rozwijaniu ich działalności i gromadzeniu danych przydatnych w działalności statutowej. W przypadku większości NGO przydatna może okazać się jedna z niezliczonych technik prowadzenia badań społecznych.

Badania społeczne znajdują zastosowanie w różnych wymiarach działalności organizacji pozarządowych. Mogą one służyć zarówno diagnozowaniu obszarów problemowych, jak również projektowaniu działań oraz ich ewaluacji. Te elementy są zarazem istotne dla sprawnej realizacji projektów.

Przeprowadzenie rzetelnej, opartej o wiarygodne dane diagnozy znacznie ułatwia chociażby pozyskiwanie środków finansowych. Działania zaprojektowane na jej podstawie są trafniejsze niż inicjatywy zrodzone jedynie na kanwie własnych intuicji i sztampowej analizie danych GUS-owskich.

Znajomość podstawowych technik badań społecznych i świadomość korzyści płynących z ich wykorzystywania w “powszedniej” działalności polskich NGO jest jednak zaskakująco niewielka. Według danych zgromadzonych w raporcie Stowarzyszenia Klon/Jawor “Życie codzienne organizacji pozarządowych w Polsce” tylko 20% polskich NGO dysponuje danymi dotyczącymi beneficjentów swoich działań, które są regularnie analizowane.

Strategiczne i długofalowe planowanie działań również nie jest powszechną praktyką. Jedna trzecia polskich NGO skupia się jedynie na bieżących działaniach i nie posiada wizji długofalowego rozwoju. Aż 63% organizacji nie prowadzi w ogóle systematycznej ewaluacji swych działań.

W opinii większości przedstawicieli organizacji III sektora, największym ich problemem są trudności w pozyskiwaniu środków finansowych. Znajduje to odzwierciedlenie w deklarowanych przez nich potrzebach szkoleniowych - aż 54% przedstawicieli NGO za najpotrzebniejsze uznało szkolenia z zakresu pozyskiwania finansowania (w praktyce rzeczywiście z nich skorzystało tylko 22% organizacji).

Znacznie rzadziej oczekiwano szkoleń, które znacząco mogłyby wpłynąć na poprawę funkcjonowania organizacji: szkoleń z zakresu zarządzania ludźmi (8%) czy też szkoleń dotyczących diagnozowania potrzeb i badania skuteczności (9%).

W opinii ekspertów Stowarzyszenia Klon/Jawor konieczne jest podjęcie działań zmierzających do zwiększenia świadomości przedstawicieli NGO dotyczącej użyteczności badań społecznych w funkcjonowaniu ich organizacji. Stanowisko to jest całkowicie zbieżne z doświadczeniami członków zespołu Fundacji Socjometr.

Warto wspomnieć także, że brak kompetencji związanych z prowadzeniem badań wśród przedstawicieli NGO znajduje często odbicie w przygotowanych przez nich zapytaniach ofertowych czy opisach projektów, w których przewidziane jest przeprowadzenie badań. Świadczy to nie tylko o braku wiedzy dotyczącej prowadzenia analiz społecznych, ale również o braku profesjonalnego wsparcia dla NGO w tym zakresie oraz nieumiejętności znalezienia kompetentnych ekspertów.

Wyniki badania “Potencjał małopolskich organizacji pozarządowych” przeprowadzonego w 2010 roku na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Krakowie wskazują, że ważnym problemem organizacji, zwłaszcza tych o lokalnym zasięgu działania, jest niski stopień profesjonalizacji, który przekłada się na ograniczoną innowacyjność podejmowanych przez nie inicjatyw.

Lokalne i regionalne organizacje często odstają pod tym względem od dużych podmiotów, które znacznie częściej prowadzą systematyczne badania społeczne, ewaluują na bieżąco swoje działania, posiadają profesjonalną kadrę oraz częściej podnoszą jej kompetencje poprzez specjalistyczne szkolenia.

Liczne NGO dotyka zatem syndromu niekorzystnych zjawisk, w mniejszym lub większym stopniu powiązanych z problematyką pozyskiwania i gromadzenia przez te podmioty wiedzy.

Najbardziej ogólnym problemem jest tu zjawisko „rozmywania się” misji organizacji, które jest związane brakiem planowania strategicznego oraz zmianami kierunków działania w zależności od kalendarza konkursów grantowych.

Po drugie, brak wiedzy o rzeczywistych potrzebach beneficjentów organizacji pozarządowych często jest przyczyną podejmowania przez nie nieskutecznych działań. Oczywiste jest, że w takiej sytuacji niemożliwe jest również poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań konkretnych problemów. W przypadku wielu organizacji jest to, niestety, efekt słabej znajomości podstawowych technik gromadzenia i analizy danych. To problem, który doskwiera zwłaszcza niewielkim, lokalnym NGO. Należy też zwrócić uwagę, że niewiele organizacji dysponuje osobami, które byłyby zdolne samodzielnie przeprowadzić analizy pozwalające zwiększyć skuteczność podejmowanych działań.

Trzecim problemem wchodzącym w skład opisywanego syndromu zjawisk jest nieefektywne wykorzystywanie środków finansowych. Jest on oczywiście konsekwencją opisanych powyżej nieskutecznych działań. To zjawisko ma jednak także swoje drugie oblicze. Ryzyko ich podejmowania wpisane jest w działalność każdej organizacji. Istotne jest jednak, by identyfikować i korygować popełniane błędy, co jest możliwe, gdy prowadzona jest systematyczna ewaluacja realizowanych inicjatyw oraz sposobu funkcjonowania danego NGO.

Jak zostało to wspomniane powyżej rzetelna i przekonująca diagnoza obszaru działania organizacji ma niebagatelny wpływ na jej zdolność do pozyskiwania środków finansowych. Chodzi tu nie tylko wypełnienie pola „diagnoza” we wniosku grantowym. Lokalne NGO zazwyczaj nie diagnozują zasobów swoich społeczności lokalnych. Działając intuicyjnie przeoczają wiele możliwych do wykorzystania szans. Brak odpowiedniej diagnozy dostępnych zasobów skutkuje problemami typowymi dla wielu NGO – niezadowalającym poziomem zaangażowania wolontariuszy i członków społeczności, trudnościami w poszukiwaniu sponsorów.

Sytuacja w tym względzie przypomina nieco rynek badań marketingowych w Polsce. Są one tanim sposobem na pozyskanie wiedzy niezbędnej do rozwijania działalności gospodarczej i nie dziwi, że wykorzystują je praktycznie wszystkie duże firmy, o międzynarodowych korporacjach nie wspominając. Zaskakujące jest raczej, że tak trudno przekonać do nich właścicieli mniejszych biznesów, którzy często wpadają w pułapkę przekonania o własnej nieomylności – „skoro rozwinąłem tę firmę, to przecież nikt nie może wiedzieć o tym biznesie więcej niż ja”.

Organizacje pozarządowe może dotykać analogiczna „nieświadomość własnej niekompetencji”. Ich przedstawiciele często nie zdają sobie sprawy z korzyści, jakie przynosi podnoszenie kompetencji ich personelu. Mimo to, zdecydowana większość z nich (81%) bardzo wysoko ocenia kompetencje swoich organizacji.

Deklarowane wysokie kompetencje nie znajdują jednak potwierdzenia w rzeczywistych działaniach wielu organizacji. Abstrahując od faktu, że tak wielu ich przedstawicieli skarży się na trudności w pozyskiwaniu środków finansowych, odwołać się można do obiektywnych danych, gromadzonych przez badaczy III sektora. Jak wskazuje raport z badań “Diagnoza stanu współpracy organizacji pozarządowych w Małopolsce” z 2010 roku, w wielu NGO brak odpowiednich standardów zarządzania zespołem i finansami, mają one trudności w pozyskiwaniu współpracowników i wolontariuszy, niezadowalający jest także stan współpracy pomiędzy organizacjami.

Członkowie zespołu Fundacji Socjometr stykają się z tymi problemami w swojej codziennej współpracy z organizacjami pozarządowymi. Fundacja oferuje szeroki zakres bezpłatnego wsparcia dla organizacji pozarządowych obejmujący doradztwo i pomoc w prowadzeniu badań i analiz, stosowaniu metod partycypacyjnych, aktywizacji lokalnych społeczności.