Artykuł "Zakusy Ministerstwa Spraw Zagranicznych na przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego". Wyjaśnienie
Ministerstwo Spraw Zagranicznych słusznie zwróciło nam uwagę na tekst „Zakusy Ministerstwa Spraw Zagranicznych na przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego", opublikowany w grudniu na stronie Kompasu. Zaprezentowaliśmy tam jedynie krytyczne stanowisko zgłoszone w trakcie konsultacji przez Departament Pożytku Publicznego. Nie przedstawiliśmy natomiast intencji jakimi kierował się MSZ, przygotowując nowelizację ustawy o działalności pożytku publicznego. Przedstawiamy wyjaśnienie w tej sprawie.
Jak pisaliśmy w grudniu, Departament Pożytku Publicznego nie wyraził
zgody na zaproponowaną przez Ministra Spraw Zagranicznych zmianę w treści art. 3 ust. 5 ustawy z
dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz.
873 ze zm.): "Przepisów rozdziału 2 działu II nie stosuje się do zlecania realizacji zadań w
zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą finansowanych ze środków budżetu
państwa".
Ministerstwo Spraw Zagranicznych słusznie zwróciło nam uwagę, iż w
tekście "Zakusy Ministerstwa Spraw Zagranicznych na przepisy ustawy o działalności pożytku
publicznego", zaprezentowaliśmy jedynie krytyczne stanowisko zgłoszone w trakcie konsultacji
przez Departament Pożytku Publicznego, a nie przedstawiliśmy intencji jakimi kierował się MSZ,
przygotowując nowelizację ustawy o działalności pożytku publicznego. W związku z tym, poniżej
prezentujemy przesłaną przez MSZ informację, która przedstawia przesłanki, jakimi kierował się ten
Resort opracowując projekt nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o
wolontariacie.
Zgodnie z procedurą opracowywania, uzgadniania i wnoszenia projektów
dokumentów rządowych, określoną w przepisach regulaminu pracy Rady Ministrów, każdy z członków
rządu jest upoważniony do inicjowania prac legislacyjnych w obszarze swojej właściwości. Sprawy
współpracy z Polakami zamieszkałymi za granicą, w tym wspierania polskich instytucji kulturalnych i
oświatowych za granicą oraz opieki nad Polonią należą do właściwości Ministra Spraw Zagranicznych,
który jest także koordynatorem Rządowego programu współpracy z Polonią i Polakami za granicą.
Należy zaznaczyć, że członkowie Rządu obowiązani są dokonywać na
bieżąco oceny jakości i skutków konkretnych regulacji prawnych w obszarze swojej właściwości, a
jeżeli wyniki tej oceny wskazują na potrzebę wprowadzenia określonych zmian, wówczas obowiązkiem
ministra jest podjecie stosownych działań w celu ich wprowadzenia w życie. Procedura opracowywania
projektów rządowych, w tym projektów aktów normatywnych jest jawna, sformalizowana i pisemna.
Uzgodnienia międzyresortowe służą wyjaśnieniu ewentualnych wątpliwości i uwag, jakie mogłyby zostać
zgłoszone do projektu, są też forum, na którym przeprowadza się dyskusję merytoryczną nad
projektem. Minister Spraw Zagranicznych przygotował projekt nowelizacji ustawy o działalności
pożytku publicznego i wolontariacie wraz z obszernym uzasadnieniem i skierował go do uzgodnień
międzyresortowych w dniu 29 listopada 2004r. Przyczyny, dla których projektowana nowelizacja
przepisów tej ustawy jest zasadna zostały szczegółowo opisane w uzasadnieniu do projektu.
Obowiązująca ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie przewiduje, iż zlecanie organizacjom pozarządowym wykonywania zadań
publicznych określonych w art. 4 cytowanej ustawy lub wspieranie realizacji takich zadań przez te
organizacje i inne podmioty działające w tej sferze może nastąpić wyłącznie poprzez przeprowadzenie
otwartego konkursu ofert. Stosowne przepisy zawarte są w rozdziale 2 działu II ustawy. Istniejące
ograniczenia uniemożliwiają wykonywanie zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą,
finansowanych ze środków budżetu państwa, których dysponentami są organy administracji rządowej, w
szczególności ministrowie właściwi do spraw zagranicznych, kultury oraz edukacji narodowej i
sportu.
Sprawy Polonii i Polaków zamieszkałych za granicą i współpraca z nimi
stanowią istotny element polskiej polityki zagranicznej. Obowiązek udzielania pomocy Polakom
zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym wynika
wprost z art. 6 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Główne kierunki polityki polonijnej
realizowane przez rząd a koordynowane przez Ministra Spraw Zagranicznych określone zostały w
Rządowym Programie Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą z grudnia 2002 roku. Od 2003 r.
polskie placówki dyplomatyczne i urzędy konsularne opierają współpracę i działalność ze
środowiskami polskimi i polonijnymi na całym świecie o wytyczne Rządowego Programu i obowiązujące
przepisy. Obowiązek zajmowania się Polonią i Polakami mieszkającymi za granicą określony jest
również w ustawie z dnia 13 lutego 1984 roku o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U.
z 2002 r. Nr 215, poz. 1823).
Właściwi ministrowie? dysponenci części budżetu państwa otrzymują
corocznie środki na działalność z zakresu opieki nad Polonią i Polakami za granicą, z których
największe znaczenie dla bezpośredniego wspierania podmiotów polonijnych mają środki będące w
dyspozycji polskich urzędów konsularnych i placówek dyplomatycznych . Te ostatnie środki odnoszą
się do kilku zasadniczych sfer działania, a więc szkolnictwa i oświaty, kultury i sztuki, kolonii i
obozów, a także częściowo opieki konsularnej.
Wskazane wyżej rygory ustawy o działalności pożytku publicznego i o
wolontariacie dotykają przede wszystkim działalności polonijnej prowadzonej przez polskie
przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne za granicą. Specyfika i warunki prowadzenia
działalności polonijnej przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych za granicą
znacznie odbiegają od istniejących w kraju. Przede wszystkim należy pamiętać, iż działają one na
terytorium państw trzecich, nierzadko niechętnie odbierających działania wspierające organizacje
mniejszości polskiej, lub wręcz sprzeciwiających się tym formom aktywności obcych przedstawicielstw
dyplomatycznych. Stąd w realiach placówek zagranicznych działających na terytoriach państw obcych
spełnienie wymogów otwartego konkursu ofert, nie tylko może w przypadku niektórych państw
spowodować nieprzychylne reakcje obcych władz w stosunku do organizacji polonijnych, ale też i być
sprzeczne z polską racją stanu. W szczególności dotyczy to wymogu podania publicznie informacji o
zrealizowanych w roku ogłoszenia otwartego konkursu ofert i w roku poprzednim zadaniach publicznych
tego samego rodzaju i związanych z nimi kosztami, ze szczególnym uwzględnieniem wysokości dotacji
przekazanych organizacjom pozarządowym. Ujawnianie tego typu informacji w państwach, nieprzychylnie
oceniających takie formy aktywności obcych placówek musi uwzględniać sytuację prawną i społeczną
potencjalnych beneficjentów wspierania zadań z tego zakresu i działających na ich rzecz podmiotów w
krajach urzędowania. Wykonywanie tego typu regulacji w odniesieniu do Polonii i mniejszości
polskich powinno być podejmowane ze szczególną rozwagą, wypływającą z obaw o wpływ, jaki
wykonywanie postanowień ustawy będzie miało na sytuację Polonii i Polaków mieszkających na
terytorium krajów sprzeciwiających się kultywowaniu polskości i łączności z Macierzą. Nawet
dołożenie najwyższej staranności w wykonywaniu zadań związanych z opieką nad społecznościami
polonijnymi przy dochowaniu ustawowych wymogów zlecania lub wspierania tego typu zadań, nie uchroni
bowiem od konsekwencji wynikłych z trudnych do przewidzenia reakcji władz państw, na terytorium
których te działania będą prowadzone. Co za tym idzie, wypełnianie rygorów ustawy przy realizacji
zadań z zakresu opieki nad Polonią i Polakami za granicą może obrócić się przeciwko tej
działalności, jak i ujemnie oddziaływać wprost na zainteresowane podmioty polonijne.
Placówki zagraniczne, realizując założenia Rządowego Programu
Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą skupiają się w dużej mierze w swojej pracy na finansowym
wspieraniu nierzadko drobnych, choć nie mniej ważnych, inicjatyw środowiskowych. Dotują nie tylko
duże imprezy kulturalne, tj. festiwale, dni kultury, ale też mniejsze - jak koncerty, spotkania z
twórcami kultury, intelektualistami, jak również organizację obchodów rocznicowych, uroczystości
państwowych, narodowych, kościelnych i kombatanckich. Finansowo wspierają udział uczniów i
nauczycieli w konferencjach, wyjazdach szkoleniowych, naradach. Udzielają w różnej formie pomocy
finansowej najbiedniejszym Polakom, uczniom i nauczycielom polonijnym pracującym społecznie
(czynsze, zapomogi, wsparcie dla przedszkoli, opał na zimę dla domów opieki i sierocińców, etc.). Z
uwagi na charakter wspieranych zadań i sfer aktywności polonijnej, przeprowadzanie konkursów ofert
jest niewykonalne. Zakres tematyczny środowiskowych inicjatyw polonijnych jest na tyle szeroki, iż
stwarza zasadnicze trudności przy próbach pogrupowania ich na potrzeby procedury konkursowej, i co
za tym idzie stworzenia adekwatnego systemu ocen. Na te trudności nakłada się fakt, iż większość
dotacji - stanowi tylko skromną część budżetu dofinansowywanej imprezy.
Kolejną okolicznością utrudniającą przyjęcie procedury konkursowej
jest doraźny charakter wielu decyzji finansowych, podyktowany zróżnicowaniem terminów
przedstawiania wniosków przez lokalne, działające społecznie podmioty polonijne. Narzucenie więc
sztywnego systemu przyznawania środków tylko w ramach procedur konkursowych, pozbawiłoby placówki
możliwości dofinansowania zbyt wielu cennych inicjatyw, znaczących z punktu widzenia tak promocji
Polski, jak i zapewnienia innych polskich interesów państwowych. Specyfika działań w sferze
wspierania aktywności polonijnej musi uwzględniać również fakt, iż w wielu przypadkach dotyczy ona
mniejszych środowisk, gdzie działa niekiedy tylko jedna organizacja lub nie ma jej wcale. Często
też skupiska polonijne znajdują się w dużej odległości od placówek zagranicznych, gdzie dotarcie z
właściwą informacją, w szczególności w przypadku krajów azjatyckich, afrykańskich, czy państw
powstałych po rozpadzie byłego ZSRR jest szczególnie utrudnione.
Z powyższych przesłanek wynika zgłoszony projekt nowelizacji ustawy o
działalności pożytku publicznego. W obowiązującej dzisiaj ustawie wyłączenie sformułowane w ust. 5
dotyczy wyłącznie Senatu RP, jako patrona Polonii i Polaków za granicą. Dzięki temu zapisowi Senat
przyznaje dotacje bardzo wielu organizacjom pozarządowym działającym na rzecz rodaków za granicą, a
nie tylko Stowarzyszeniu Wspólnota Polska.
Mamy nadzieję, że nasi czytelnicy po lekturze powyższego wyjaśnienia,
będą usatysfakcjonowani w pełni przedstawionym stanem faktycznym.
Źródło: Magdalena Arczewska