Publicystyka - ngo.pl

Od początku istnienia organizacji humanitarnych elementem, który je spajał, było zawsze zaangażowanie członków. Bez niego niemożliwa jest żadna zmiana, ponieważ wyłącznie wspólnota ludzi dobrej woli jest w stanie zmierzyć się z rzeczywistością i dać nam nadzieję na lepszą przyszłość.

Świetnie na tym tle wygląda sytuacja Argentyny. Kraj ten może się pochwalić dynamicznym i wieloaspektowym rozwojem trzeciego sektora. Szczególnie dobrze wyglądają inicjatywy dotyczące spółdzielczości i integracji społecznej. Dzięki temu wzrasta kapitał społeczny i tworzone są struktury, dzięki którym Argentyńczykom łatwiej jest przetrwać trudne chwile recesji. Do sukcesów Argentyny możemy zaliczyć odrodzenie się spółdzielczości, powstanie nowych przedsiębiorstw rodzinnych, kooperatyw i lokalnych bazarów oraz odbudowanie sieci sprawiedliwego handlu i wymiany bezgotówkowej.

Jednym z najpoważniejszych problemów trapiących wiele gospodarek jest bezrobocie. W odpowiedzi na recesję w 2001 roku, która była najgłębszym kryzysem ekonomicznym, jaki spotkał Argentynę w całej jego historii, dość powszechne stało się przejmowanie przez część załogi zakładów zamykanych z powodu bankructwa lub innych względów. Gdyby pracownicy nie zdecydowali się na ten krok, skazaliby się na bezrobocie i wykluczenie społeczne. Przejęcie tych przedsiębiorstw zaowocowało przekształceniem ich w samozarządzające się spółdzielnie. W początkowej fazie działalności spółdzielnie te działały z naruszeniem prawo własności. Z czasem jednak dostosowały się do wymagań prawnych i zalegalizowały swój status. Dzięki temu dziś ich pracownicy mogą bez obaw korzystać z prawa do pracy.

Na temat przejęć pracowniczych czytaj artykuł Michała Augustyna Niezależni, samorządni, odpowiedzialni

Ze względu na powszechność przejęć pracowniczych w 2001 roku powstał Movimiento Nacional de Empresas Recuperadas (MNER), czyli Narodowy Ruch Odzyskanych Przedsiębiorstw, którego celem jest wspieranie spółdzielni w procesach organizacji, zarządzania, zaopatrzenia i sprzedaży. W tym celu MNER podpisał umowy o współpracy z uniwersyteckimi ośrodkami badawczymi, przedstawicielami inicjatyw prywatnych, związkami zawodowymi oraz instytucjami państwowymi takimi jak Instituto Nacional de Asociativismo y Economía Social Argentino (INAES) czyli Narodowym Instytutem ds. Zrzeszeń i Ekonomii Społecznej w Argentynie.

Najwyższy wzrost liczby przedsiębiorstw przejętych (lub też – odzyskanych) przez pracowników miał miejsce latach 2001–2004. Wówczas powstało około 160 takich inicjatyw, co stanowi 78% ze wszystkich 205 istniejących w roku 2010. Łącznie zatrudniają one 9400 pracowników. Wśród nich wyróżnia się spółdzielnia Mil Hojas (wytwórnia ciast i makaronu) i spółdzielnia Unión Solidaria de Trabajadores[1] (fabryka sprzętu hydraulicznego), którym wyraźnie udało się zaistnieć na rynku komercyjnym oraz skonsolidować załogę i produkcję.

Proces przejmowania przedsiębiorstw z całą pewnością wskazuje na zupełnie nowe podejście do samoorganizacji i aktywizacji społeczeństwa, dzięki którym można rozwiązać problemy, którym nie podołało ani państwo, ani wolny rynek. Czyni się to, aby zapewnić ludziom dostęp do podstawowych dóbr i usług oraz uratować pewną część rynku pracy, który w przeciwnym wypadku uległby katastrofie. Jak przypomina Daniel Zakuski: „MNER powstało jako ruch protestu, dziś jednak koncentruje się raczej na kwestiach wzrostu efektywności zrzeszanych firm i budowaniu ich wiarygodnego wizerunku, dzięki którym mogą osiągnąć sukces komercyjny”. Najlepiej świadczy to o ewolucji, jaką przeszedł ten ruch, aby stać się częścią społecznego i ekonomicznego pejzażu Argentyny.

Ministerstwo Rozwoju rozpoczęło program Argentina Trabaja na początku 2009 roku, żeby stworzyć szanse integracji społecznej i ekonomicznej rodzinom z obszarów spoza głównych ośrodków miejskich kraju i dać im szansę na poprawę warunków życia. Polega on na tworzeniu miejsc pracy w nowozakładanych spółdzielniach, które m.in. świadczą usługi samorządom. Bezpośrednimi beneficjentami projektu jest około 200 tysięcy osób, a pośrednimi – pół miliona. Dzięki niemu powstało ponad 2000 spółdzielni w całym kraju.

Projekty z tego programu realizują samorządy lokalne, a koordynuje je INAES sprawdzający zapotrzebowanie na prace publiczne w zakresie oczyszczania miasta, budowy budynków komunalnych i mieszkalnych oraz pielęgnacji terenów zielonych i konserwacji infrastruktury miejskiej. Obsługę techniczną projektu zapewniają państwowe uczelnie.

Powstawanie spółdzielni gwarantuje stały dochód rodzinom zagrożonym ubóstwem, a jednocześnie integruje i aktywizuje lokalne społeczności.

W zachodniej części Buenos Aires działa Asociación Civil Madre Tierra, (Stowarzyszenie Obywatelskie Matka Ziemia). Powstało w 1985 roku i od tego czasu działa na rzecz najbardziej potrzebujących rodzin z tej części miasta. Inicjatywy stowarzyszenia koncentrują się na trzech obszarach:

1. Zaangażowania politycznego i mobilizacji społeczeństwa, aby domagało się od władz takich rozwiązań w zakresie polityki publicznej i urbanistyki, które uwzględniają problem mieszkaniowy i prawo do godnego życia.
2. Rewitalizacji społeczne dokonanej wspólnym wysiłkiem członków stowarzyszenia i jego beneficjentów bądź z wykorzystaniem funduszy przeznaczonych na ten cel przez takie międzynarodowe fundacje jak Misereor oraz programy pomocowe realizowane przez rząd Argentyny, jak choćby Mejor Vivir (Żyć lepiej).
3. Działaniach edukacyjnych, czyli organizowaniu warsztatów, szkoleń, publikowaniu informacji w prasie i przekazywaniu ich w rozgłośniach radiowych, czyli szeroko pojętej promocji zaangażowania społecznego.

Ważną cechą tych inicjatyw jest ich wyczulenie na kwestię równouprawnienia i podkreślanie, że kobiety i mężczyźni na równi uczestniczą w tworzeniu społeczności i mają wkład w jej historię.

Według głównego koordynatora Madre Tierra Gabriela Nosetto „jednym z największych powodów do dumy naszej organizacji jest to, że zasypaliśmy przepaść pokoleniową. Dzieci naszych starszych członków są już dorosłe, a jako że na pewnym etapie swojego życia były beneficjentami naszych programów, identyfikują się z jej wartościami i przejmują pałeczkę od rodziców, aby także pracować na rzecz bardziej zaangażowanego społeczeństwa obywatelskiego i dla wspólnego dobra”. Działania organizacji jeszcze bardziej niż do stworzenia fizycznych budowli przyczyniły się więc do zbudowania świadomości społecznej.

Pierwsze ogniwo barterowej wymiany dóbr i usług w Argentynie powstało w 1995 roku w Bernal, jako Klub Argentyńskiego Barteru. Była to odpowiedź na konieczność zwiększania społecznej świadomości mechanizmów decydujących o stabilizacji życiowej oraz przede wszystkim na powszechną biedę, która była efektem wzrastającego bezrobocia. Klub powstał, aby przywrócić jego członkom godność i poczucie, że ich życie może się opierać na pracy, wzajemnym zrozumieniu i sprawiedliwej wymianie dóbr. Ponieważ szybko zaczęły powstawać oparte na modelu z Bernal kluby w całym kraju, obecnie nie dziwi już pogląd, że dostęp do towarów i usług można uzyskać także w inny sposób niż poprzez klasyczny handel.

W wyniku kryzysu z 2001 roku duża część Argentyńczyków straciła pracę i możliwość zarobkowania, przez co ich dostęp do tradycyjnego rynku został znacznie ograniczony. Konieczne stało się więc stworzenie alternatywy, jaką jest handel wymienny, a to doprowadziło do powstania Globalnej Sieci Wymiany, w której w 2002 roku uczestniczyło już 2 miliony osób. Stała się ona jednym z największych osiągnięć argentyńskiego trzeciego sektora. W późniejszych latach, w miarę wychodzenia kraju z kryzysu, liczba osób korzystających z sieci ulegała zmniejszeniu, ale znaczenie tej instytucji ciągle się umacnia, ponieważ zdynamizowała ona obszar wymiany bezgotówkowej i sprawiedliwego handlu.

Założyciel sieci Rubén Ravera podzielił się z nami następującym spostrzeżeniem: „dla milionów Argentyńczyków pozbawionych pracy i środków do życia handel wymienny stał się doświadczeniem, które zjednoczyło społeczeństwo oraz wpłynęło na ekonomię i kulturę kraju. Wielu Argentyńczykom uratował życie. Dla znacznej części z nich był to tylko trwający kilka miesięcy epizod, inni jednak korzystają z tej formy do dziś. Barter integruje lokalne społeczności i daje ich członkom poczucie uczestnictwa w systemie opartym na zasadzie równości, solidarności i egalitarności, dzięki którym każdy może poprawić swój byt”.

Zwycięzcą, organizowanego przez Instytut Kina i Sztuk Audiowizualnych oraz Ministerstwo Planowania, konkursu Promoción y Fomento de Contenidos Audiovisuales Digitales (Promocja i Tworzenie Cyfrowej Twórczości Audiowizualnej) w 2010 roku został edukacyjny program dokumentalny, którego tematem jest rozwój ekonomii społecznej i solidarnej w Argentynie. Program ten składa się z 8 odcinków prezentujących różne kompetencje sektora i różne obszary jego działalności, kreśląc tym sposobem mapę poszczególnych regionów Argentyny, na której uchwycono ich różnorodność pod względem struktury ekonomicznej oraz występujące w nich rozmaite przejawy przedsiębiorczości.

Poprzez prezentowane inicjatywy program pokazuje nowatorskie podejście jego bohaterów do zasad produkcji, wymiany dóbr i ich konsumpcji, dzięki czemu udało się im odnaleźć w nowej rzeczywistości i zreintegrować społecznie i zawodowo. Program zachęcał do tego rodzaju postawy oraz do szeroko pojętego aktywizmu. Uświadamiał też społeczeństwu, jaki potencjał tkwi w trzecim sektorze. Jednym z największych sukcesów tej serii był fakt, że zwycięstwo w konkursie utorowało jej drogę do emisji telewizyjnej, co stało się ważnym precedensem w historii promocji działań trzeciego sektora.

Łatwo dostrzec, że w Argentynie wzrost aktywności społecznej doprowadził do ożywienia ekonomii i poprawy warunków socjalnych, co jak wiadomo, jest niezbędnym czynnikiem transformacji i polepszenia jakości życia. Uczyniono to, opierając się na rozwoju społecznego sektora ekonomii i budując nowy rodzaj świadomości społecznej cechującej się większym zaangażowaniem, solidarnością i egalitarnością.

Tłumaczenie Pola Sobaś-Mikołajczyk

Foto na licencji CC BY-SA 2.0 şartları görüntüle

[1] DEUX MARCI, M. (2013), “La consolidación de las Iniciativas de Economía Social y Solidaria: Alcances y Perspectivas. Aproximación a partir del análisis de Procesos de Recuperación de Empresas en Argentina”, materiały Konferencji na temat potencjału i ograniczeń społecznej i solidarnej ekonomii, Genewa, s. 5.