Publicystyka - ngo.pl

Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U z 2004 r., Nr 99, poz. 1001) jest aktem obszernym (152 artykuły) i wielowątkowym. Dlatego też niniejszy tekst sygnalizuje tylko niektóre - na pewno nie wszystkie - zagadnienia uregulowane w ustawie.

PROMOCJA ZATRUDNIENIA - AKTYWNE FORMY WALKI Z BEZROBOCIEM
Ustawa o promocji zatrudnienia, już samym swoim tytułem prezentuje nowe podejście do pomagania bezrobotnym. Wsparcie dla osób nieradzących sobie na rynku pracy powinno być aktywne: oferować możliwości szkoleń, przekwalifikowania zawodowego, wspomagać tworzenie nowych miejsc pracy, umożliwiać elastyczność w podejściu do zatrudnienia, ułatwiać znalezienie pracy osobom znajdującym się w szczególnie trudnej sytuacji. W momencie wejścia w życie nowych przepisów trudno jest określić, jaka będzie ich skuteczność, oraz czy znajdą się wystarczające środki na przewidziane w ustawie aktywne formy walki z bezrobociem. Warto jednak wiedzieć, że możliwości takie istnieją oraz orientować się kogo i w jakich sytuacjach one dotyczą. Poniżej prezentujemy niektóre z nich. 

SZKOLENIA, PORADNICTWO, POŚREDNICTWO - USŁUGI RYNKU PRACY
Osoba bezrobotna może zostać skierowana na szkolenie. Szkolenie daje możliwość nabycia kwalifikacji zawodowych (w przypadku braku kwalifikacji) lub zmiany/uzupełnienia kwalifikacji (jeśli np. z naszymi dotychczasowymi kwalifikacjami nie możemy znaleźć zatrudnienia). Szkolenie może również dotyczyć aktywnego poszukiwania pracy. Bezrobotnemu skierowanemu na szkolenie przysługuje dodatek szkoleniowy w wysokości 20% podstawowej kwoty zasiłku dla bezrobotnych (100,90 zł). Należy pamiętać, że osoba, która z własnej winy nie ukończy szkolenia, jest zobowiązana do zwrotu jego kosztów. Nie dotyczy to sytuacji, kiedy powodem nieukończenia szkolenie było podjęcie pracy.

Poradnictwo zawodowe świadczone jest w formie porad indywidualnych i grupowych. Polega na pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu lub odpowiedniej oferty. W ramach poradnictwa osoba korzystająca z pomocy może np. zostać skierowana na specjalistyczne badania umożliwiające wydanie opinii o przydatności do określonego zawodu czy stanowiska. Koszty badań pokryje urząd pracy. Pośrednictwo pracy prowadzone jest nieodpłatnie, przez urzędy pracy, agencje pośrednictwa oraz Ochotnicze Hufce Pracy. Placówki prowadzące pośrednictwo zbierają oferty od pracodawców, inicjują również kontakty pracodawców z bezrobotnymi i poszukującymi pracy. Prowadzenie pośrednictwa obejmuje też informowanie bezrobotnych o przysługujących im prawach i o ich obowiązkach.

AKTYWNE WSPARCIE FINANSOWE - INSTRUMENTY RYNKU PRACY

Dodatek aktywizacyjny. Przyznawany jest bezrobotnemu uprawnionemu do zasiłku w dwóch sytuacjach:
· jeśli na podstawie skierowania urzędu podejmuje zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy, a jego wynagrodzenie jest niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę. W tym przypadku dodatek powinien uzupełnić wynagrodzenie do kwoty najniższego wynagrodzenia. Dodatek nie może jednak przekroczyć 50% zasiłku dla bezrobotnych (252,10 zł). Przysługuje przez okres, w jakim wypłacany byłby zasiłek;
· podejmuje zatrudnienie lub inną pracę zarobkową z własnej inicjatywy. Wysokość dodatku wynosi w tej sytuacji do 30% zasiłku (151,30 zł). Przysługuje przez połowę okresu w jakim przysługiwałby zasiłek.

Dotacja na rozpoczęcie działalności. Przyznawana jest jednorazowo bezrobotnemu, podejmującemu działalność gospodarczą. Jej wysokość nie może przekroczyć 500% przeciętnego wynagrodzenia (11 660,90 zł). Wykorzystana pomoc nie podlega zwrotowi - nie jest to pożyczka tylko dotacja.
Refundacja kosztów wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy. Taką refundację może otrzymać pracodawca, który zatrudnia (przez 12 miesięcy w pełnym wymiarze czasu pracy), skierowanego do pracy bezrobotnego. Wysokość refundacji określa umowa, zawarta z urzędem pracy. Refundacja nie może jednak przekroczyć 300% przeciętnego wynagrodzenia (6 996,60 zł).

Zwrot kosztów przejazdów i kosztów zakwaterowania. Dotyczy sytuacji kiedy osoba bezrobotna podejmuje zatrudnienie (rozpoczyna staż, uczestniczy w szkoleniu) na podstawie skierowania urzędu pracy poza miejscem zamieszkania. Zwrot nie zostanie przyznany, jeśli wynagrodzenie uzyskiwane przez zainteresowanego przekracza 200% minimalnego wynagrodzenia za pracę (1 648 zł). W przypadku zwrotu kosztów zakwaterowania czas dojazdu i powrotu do miejsca stałego zamieszkania musi wynosić ponad 3 godziny (i w związku z tym skierowany decyduje się na zakwaterowanie w miejscowości, w której podejmuje pracę).

OSOBY BĘDĄCE W SZCZEGÓLNEJ SYTUACJI NA RYNKU PRACY
Ustawa wyróżnia sześć grup, do których kierowane są specjalne formy wsparcia. Grupy te to:
1. bezrobotni do 25 roku życia (ta grupa wchodzi w miejsce wyróżnianych we wcześniejszych regulacjach absolwentów),
2. bezrobotni długotrwale (to bezrobotni pozostający w rejestrze urzędu pracy łącznie przez okres 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat),
3. bezrobotni powyżej 50 roku życia,
4. bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych (bezrobotny o wykształceniu gimnazjalnym lub niższym oraz nieposiadający kwalifikacji do wykonywania zawodu),
5. bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia,
6. bezrobotni niepełnosprawni.

PRZYKŁADY POMOCY SKIEROWANEJ DO OSÓB BĘDĄCYCH W SZCZEGÓLNEJ SYTUACJI NA RYNKU PRACY

• Staże. Z tej formy pomocy mogą skorzystać osoby z grupy 1. Okres stażu, odbywającego się u wskazanego lub wybranego pracodawcy, nie może przekroczyć 12 miesięcy. Podobną formą pomocy jest przygotowanie do wykonywania zawodu u pracodawcy (przygotowanie zawodowe w miejscu pracy). Mogą z niego korzystać osoby z pozostałych wymienionych wyżej grup. Przygotowanie zawodowe nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy. W obu przypadkach bezrobotnym przysługuje stypendium w wysokości zasiłku (504,20 zł).

• Wyższe stypendia w przypadku szkolenia. Osoba z grupy 1, skierowana przez starostę na szkolenie otrzymuje stypendium w wysokości 40% kwoty zasiłku (201,70 zł). Normalnie, tzn. gdyby nie należała do grupy 1, otrzymywałaby dodatek szkoleniowy w wysokości 20% kwoty zasiłku (100,90 zł).

• Zatrudnienie subsydiowane. To zatrudnienie w ramach tzw. prac interwencyjnych lub robót publicznych. Organizator robót lub pracodawca zatrudniający osobę w ramach prac interwencyjnych, otrzymuje przez określony okres zwrot części kosztów (wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne, wyposażenie nowego stanowiska pracy). Z pomocy w formie zatrudnienia subsydiowanego, w różnym stopniu mogą korzystać wszystkie wymienione grupy. Warto nadmienić, czym są prace interwencyjne i roboty publiczne w świetle ustawy: prace interwencyjne - to "zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę, które nastąpiło w wyniku umowy zawartej ze starostą i ma na celu wsparcie osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy". Roboty publiczne - to "zatrudnienie bezrobotnego w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy przy wykonywaniu prac mających na celu reintegrację zawodową i społeczną, określoną na podstawie przepisów o zatrudnieniu socjalnym, organizowane przez ośrodki pomocy społecznej lub organizacje pozarządowe (...), jeżeli prace te są finansowane lub dofinansowane ze środków samorządu terytorialnego, budżetu państwa, funduszy celowych, organizacji pozarządowych, spółek wodnych i ich związków".

• Refundacja kosztów opieki nad dzieckiem. Pomaga w podjęciu zatrudnienia osobie należącej do grupy 5. Poniesione koszty należy udokumentować. Wysokość miesięcznej refundacji nie może być większa niż połowa zasiłku (252,10 zł).

NA ZASIŁKU - BEZ WIĘKSZYCH ZMIAN
Pomimo nowego - aktywnego - podejścia ustawy o promocji zatrudnienia, opisuje ona również, bierne, ale utrwalone już w świadomości społecznej formy pomocy. Do tych form należy zasiłek dla bezrobotnych. Zasady jego przyznawania oraz wypłacania uległy tylko niewielkim zmianom. Aby otrzymać zasiłek bezrobotny zarejestrowany w urzędzie pracy muszą być spełnione dwa warunki:
· nie ma dla niego propozycji odpowiedniej pracy, propozycji szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, prac interwencyjnych lub robót publicznych, oraz
· w okresie 18 miesięcy poprzedzających dzień zarejestrowania w urzędzie pracy, łącznie przez okres co najmniej 365 dni, był zatrudniony, pracował lub prowadził inną działalność związaną z osiąganiem odpowiedniego dochodu i odprowadzaniem składek na Fundusz Pracy lub ubezpieczenia społeczne (ustawa w art. 71 dokładnie określa wymagane okresy, formy zatrudnienia czy rodzaje wykonywanej pracy oraz wymagane dochody i składki - zastosowane powyżej określenie jest skrótem i w konkretnej sytuacji należy odnieść się do szczegółowego zapisu ustawy).

Ustawa w artykule 75 opisuje również sytuacje, w których nie jest przyznawany zasiłek. Do zasiłku nie ma np. prawa bezrobotny, który "odmówił bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, wykonywania prac interwencyjnych lub robót publicznych". Osoba taka odzyskuje prawo do zasiłku po upływie 90 dni. Z kolei osoba, która po ustaniu zatrudnienia pobiera świadczenie szkoleniowe, nabywa uprawnienia do zasiłku dopiero po zakończeniu okresu pobierania tego świadczenia.
Po wejściu w życie nowych przepisów o promocji zatrudnienia, czyli od 1 czerwca 2004 r., wysokość zasiłku dla bezrobotnych wynosi 504,20 zł. Ta kwota obowiązuje już od 1 marca 2004 r., kiedy odbyła się ostatnia waloryzacja zasiłku dla bezrobotnych, wg starych zasad.

Powyższa, podstawowa kwota zasiłku (określona w art. 72, ust. 1), jest punktem wyjścia dla zmniejszonego lub zwiększonego zasiłku (a także dodatków szkoleniowych czy stypendiów). Bezrobotnemu, którego udokumentowany okres uprawniający do zasiłku wynosi mniej niż 5 lat, zasiłek wypłacony zostanie w wysokości 80% podstawowej kwoty zasiłku (403,40 zł). Z kolei bezrobotny, którego okres uprawniający do zasiłku wyniesie co najmniej 20 lat, otrzyma większe wsparcie - 120% podstawowej kwoty zasiłku (605,10 zł). Bezrobotni legitymujący się okresem od 5 do 20 lat otrzymują 100% podstawowej kwoty zasiłku (504,20 zł).
Okresy uprawniające do zasiłku wyliczone są w ustawie w kilku miejscach. Są to m.in. okresy zatrudnienia, wykonywania pracy lub prowadzenia innej działalności związanej z osiąganiem odpowiedniego dochodu i odprowadzaniem składek na Fundusz Pracy lub ubezpieczenia społeczne, wyróżnione w art. 71 (ust. 1 pkt 2, ust 2 pkt 1,2,4 i 5, ust 7). Zalicza się do nich również m.in. okres pobierania gwarantowanego zasiłku okresowego lub okres urlopu bezpłatnego udzielonego matce opiekującej się małym dzieckiem (art. 72, ust. 4). Liczone są też okresy podlegania zaopatrzeniu emerytalnemu (art. 72, ust. 5) oraz okresy pracy za granicą (te ostatnie wymienia art. 89).

Okres pobierania zasiłku zależny jest od stopy bezrobocia, która występuje na terenie działania powiatowego urzędu pracy. Zasiłki wypłacane są przez 6, 12 lub 18 miesięcy.
6 miesięcy - pobierać będzie zasiłek bezrobotny zamieszkujący w okresie pobierania zasiłku na obszarze działania powiatowego urzędu pracy, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze w dniu 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku nie przekraczała 125% przeciętnej stopy bezrobocia w kraju.
12 miesięcy - jeśli stopa bezrobocia na obszarze działania danego PUP, przekraczała 125% przeciętnej stopy bezrobocia w kraju.
18 miesięcy - jeśli stopa bezrobocia na tym obszarze przekraczała dwukrotnie przeciętną stopę bezrobocia i jednocześnie bezrobotny udokumentował co najmniej 20-letni okres uprawniający do zasiłku.

Zasiłek przez okres 12 miesięcy otrzyma też osoba bezrobotna powyżej 50 roku życia, która udokumentuje co najmniej 20-letni okres uprawniający do zasiłku.
Zasiłek dla bezrobotnych, przez okres 18 miesięcy otrzymywać będzie również bezrobotny, mający na utrzymaniu co najmniej jedno dziecko w wieku do 15 lat, jeśli małżonek bezrobotnego jest również bezrobotny i utracił prawo do zasiłku z powodu upływu terminu jego pobierania. Ta utrata musi nastąpić po dniu nabycia prawa do zasiłku przez bezrobotnego (czyli okresy pobierania zasiłków przez małżonków muszą się nakładać).

NIE TYLKO PUBLICZNE SŁUŻBY ZATRUDNIENIA 
W ustawie o promocji zatrudnienia wpisano zasadę, wg której "polityka rynku pracy realizowana przez władze publiczne opiera się na dialogu i współpracy z partnerami społecznymi, w szczególności w ramach: 1) działalności rad zatrudnienia, 2) partnerstwa lokalnego, 3) uzupełniania i rozszerzania oferty usług publicznych służb zatrudnienia przez partnerów społecznych i agencje zatrudnienia" (art. 21). Konsekwencją tego zapisu jest możliwość udziału w wojewódzkich i powiatowych radach zatrudnienia przedstawicieli organizacji pozarządowych zajmujących się statutowo problematyką rynku pracy. Do prac Naczelnej Rady Zatrudnienia mogą zostać powołani przedstawiciele organizacji pozarządowych o zasięgu krajowym (również " zajmujących się statutowo problematyką rynku pracy").

ZLECANIE ZADAŃ
Uregulowane jest w ustawie w artykułach od 24 do 32. Marszałek województwa lub starosta mogą "zlecać realizację zadań z zakresu promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej bezrobotnych, poszukujących pracy i osób zagrożonych zwolnieniem z pracy", następującym podmiotom:
1. jednostkom samorządu terytorialnego;
2. organizacjom pozarządowym statutowo zajmującym się problematyką rynku pracy;
3. związkom zawodowym;
4. organizacjom pracodawców;
5. instytucjom szkoleniowym;
6. agencjom zatrudnienia.

Ustawa wskazuje na konkurs ofert jako sposób wyłonienia jednostek, którym zleci się realizację danego zadania. Wymienione wyżej podmioty mogą też z własnej inicjatywy wystąpić z ofertą realizacji zadania. Konsekwencją złożenia oferty z własnej inicjatywy i stwierdzenia przez starostę lub marszałka celowości realizacji danego zadania publicznego jest ogłoszenie konkursu ofert i zaproszenie innych podmiotów do składania dokumentów.
Jeśli określone zadanie można wykonać efektywniej przez zakup usług, stosując przepisy o zamówieniach publicznych, rezygnuje się z trybu konkursowego. Zlecanie realizacji zadań nie może dotyczyć spraw podlegających rozstrzygnięciu w drodze decyzji administracyjnej.

"Otwarty konkurs ofert realizacji zadań z zakresu promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej odbywa się przy uwzględnieniu zasady pomocniczości, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności" - czytamy w art. 25 ustawy. Dalej następuje opis zasad, którymi należy się kierować przy ogłaszaniu konkursu, wybieraniu ofert, oraz podpisywaniu umów. Ogłoszenie konkursu musi nastąpić z co najmniej trzydziestodniowym wyprzedzeniem. W zależności od rodzaju zadania informację zamieszcza się w ogólnopolskim lub lokalnym dzienniku, Biuletynie Informacji Publicznej, a także w siedzibie organu zlecającego (na tablicy ogłoszeń). Powinno się również wykorzystać do rozpowszechnienia ogłoszeń powszechnie dostępne sieci teleinformatyczne. Ustawa wylicza co powinna zawierać złożona oferta, daje jednak również możliwość uzależnienia jej rozpatrzenia od dostarczenia przez oferenta, w wyznaczonym terminie, dodatkowych informacji lub dokumentów. Podmiot wyłoniony w drodze konkursu podpisuje umowę. Umowa o realizację zadania musi być zawarta na czas określony. Nie może jednak dotyczyć okres dłuższego niż trzy lata. Realizator zadania otrzymuje środki finansowe w formie dotacji celowej. Przyjmujący zlecenie zobowiązany jest do wyodrębnienia tych środków w ewidencji księgowej.

BEZROBOTNY - WOLONTARIUSZ - NIE MA WĄTPLIWOŚCI
W ustawie napisano: "Wykonywanie przez wolontariuszy świadczeń odpowiadających świadczeniu pracy na zasadach określonych w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nie stanowi przeszkody do nabycia oraz posiadania statusu bezrobotnego, jeżeli wolontariusz przedstawi właściwemu powiatowemu urzędowi pracy porozumienie z korzystającym" (art. 2, ust. 3).

CENTRUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ NIE TYLKO DLA OPP
Ustawa o zatrudnieniu socjalnym obowiązuje od połowy 2003 roku. Reguluje ona sposób powstawania i funkcjonowania Centrów Integracji Społecznej. W założeniu są to miejsca, gdzie odbywa się reintegracja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Projektodawcy ustawy zakładali, że w 2004 zaczną powstawać pierwsze centra. Szansę tworzenia CIS-ów miały organizacje pożytku publicznego (OPP) - formalnie do połowy maja nie stworzyły jednak żadnego. Od 1 czerwca 2004 roku Centra Integracji zakładać mogą nie tylko OPP, ale również pozostałe organizacje pozarządowe. Zmianę taką wprowadza właśnie ustawa o promocji zatrudnienia. Na jej podstawie, od 1 czerwca 2004, w ustawie o zatrudnieniu socjalnym znajdzie się m.in. następujące sformułowanie: "Centrum, na zasadach określonych w ustawie, może być tworzone przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta i organizację pozarządową" art. 3 ust. 2.
Wcześniej ustęp ten mówił, że "Centrum, na zasadach określonych w ustawie, może być tworzone przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta i organizacje pożytku publicznego (...)".

Zmiana następuje również w części ustawy, gdzie podawane są definicje użytych w niej terminów. I tak definicja organizacji pożytku publicznego ("organizacje pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie".) zostaje zastąpiona przez definicję organizacji pozarządowej ("organizacje pozarządowe w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie"). Dalej nowelizacja konsekwentnie usuwa z ustawy organizacje pożytku zastępując je organizacjami pozarządowymi.
Organizacje pozarządowe, które chcą stworzyć Centrum Integracji Społecznej, muszą działać na rzecz osób wymienionych w art. 1 ustawy o zatrudnieniu socjalnym. Te osoby to: bezdomni, uzależnieni od alkoholu, narkotyków, chorzy psychicznie, bezrobotni, zwalniani z zakładów karnych, uchodźcy. Uzyskanie statusu Centrum Integracji Społecznej wiąże się z koniecznością złożenia wniosku do wojewody właściwego ze względu na siedzibę Centrum. Status Centrum nadaje wojewoda w drodze decyzji administracyjnej, po konsultacji z marszałkiem województwa. Do 31 grudnia 2004 r. nadanie statusu Centrum wymaga również pozytywnej opinii ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Z informacji uzyskanych z Ministerstwa oraz z poszczególnych województw, wynika, że nie ma jeszcze organizacji pożytku publicznego, która prowadziłaby Centrum Integracji o potwierdzonym przez wojewodę statusie.

Podane w tekście kwoty obowiązują na dzień 1 czerwca 2004 r.

*****************************

Artykuł powstał w ramach projektu "W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej", finansowanego ze środków IW Equal. Ukazał się w 6 numerze miesięcznika gazeta.ngo.pl (prenumerata gazety pod adresem www.gazeta.ngo.pl ).