Przeglądarka Internet Explorer, której używasz, uniemożliwia skorzystanie z większości funkcji portalu ngo.pl.
Aby mieć dostęp do wszystkich funkcji portalu ngo.pl, zmień przeglądarkę na inną (np. Chrome, Firefox, Safari, Opera, Edge).
ngo.pl używa plików cookies, żeby ułatwić Ci korzystanie z serwisuTen komunikat zniknie przy Twojej następnej wizycie.
Dowiedz się więcej o plikach cookies
Co oznacza być aktywnym obywatelką czy obywatelem? Czy postawy proobywatelskie mają coś wspólnego z ideą przedsiębiorczości społecznej? W jaki sposób możemy wspólnie zmienić nasze najbliższe otoczenie? Wspólnie z Instytutem Spraw Publicznym w ramach obchodów Europejskiego Roku Obywateli chcemy przedstawić aktywnych obywateli i obywatelki oraz ich incjatywy, często będące doskonałymi przykładami ekonomii społecznej. Czekamy na wasze zgłoszenia!
Aktywni obywatele, lepsza rzeczywistość. Foto (CC BY 2.0) jmv
Rok 2013 został ogłoszony Europejskim Rokiem Obywateli, m.in. by uczcić 20. rocznicę ustanowienia obywatelstwa UE, które nastąpiło wraz z wejściem w życie Traktatu z Maastricht. Okazja ta skłania do refleksji nad istotą tego statusu.
Czy w przypadku obywatelstwa UE chodzi „tylko” o możliwość swobodnego przemieszczania się po terytorium Wspólnoty, prowadzenia na nim działalności gospodarczej, pobierania nauki, w końcu udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego (bardzo odległego od zwykłego człowieka)? A może obywatelstwo UE ma jednak głębszy wymiar?
Analogiczną refleksję można zresztą snuć także w odniesieniu do statusu członka każdej innej wspólnoty, niezależnie od jej zakresu terytorialnego.
W czasach kryzysu zaufania do instytucji utworzonych w oparciu o zasady demokracji reprezentatywnej oraz – tak bardzo doskwierającego nam także w Polsce (zob. m.in. wyniki „Diagnozy społecznej”) – niskiego poziomu (>) zaufania ludzi do siebie nawzajem warto poszukiwać głębszego znaczenia obywatelstwa.
Należy pamiętać, że wiąże się ono nie tylko z posiadaniem określonych praw, mających ochronić interesy jednostek oraz grup. Przeważnie za najwyższą wartością uznaje się nietykalności osobistą, jednak tylko do czasu, gdy nie wchodzi w konflikt z nietykalnością osobistą innych członków danej społeczności. Stąd z posiadaniem statusu obywatela, a więc przynależnością do określonej wspólnoty o charakterze politycznym, występującej na poziomie europejskim, narodowym, regionalnym oraz lokalnym wiąże się też (>) posiadanie pewnych obowiązkówwobec innych przedstawicieli tej samej grupy.
Chociaż powszechnie obowiązki kojarzą się nam z czymś nieprzyjemnym, to jednak ze wspólnego zaangażowania obywatelskiego może wyniknąć wiele dobrego dla nas wszystkich.
Przede wszystkim (>) pracując razem, jesteśmy skuteczniejsi i możemy zrobić więcej, uzupełniając wzajemnie swoje kompetencje oraz wspierając słabszych członków naszych społeczności. Ci ostatni mogą dzięki temu dać z siebie więcej, co pozwala im wnieść swój udział w budowaniu społecznego dobrobytu. Wspólne działanie służy wzajemnemu poznaniu, a wiec również budowaniu więzi i kapitału społecznego, tak bardzo potrzebnych do zapewnienia Polsce dalszego rozwoju.
Aby taka sytuacja mogła zaistnieć członkowie danej wspólnoty potrzebują specjalnych kompetencji i ukształtowanych konkretnych postaw. Trudno o skuteczne działanie bez umiejętności współpracy oraz prowadzenia dialogu, (>) poszanowania odrębności oraz różnorodności światopoglądów innych osób, a także poczucia wartości szeroko pojętego dobra wspólnego. Nie brak dobrych przykładów obywatelskiego zaangażowania, które mamy nadzieję przedstawiać w ramach akcji podjętej przez Instytut Spraw Publicznych oraz portal ekonomiaspoleczna.pl.
Szczególnie bogatym w takie dobre praktyki obszarem jest przedsiębiorczość społeczna, która z założenia posiada wymiar bardziej społeczny niż biznesowy. Z jednej strony proobywatelskie postawy leżą u podstaw całej koncepcji przedsiębiorstwa społecznego, z drugiej odpowiednio zaprojektowane i prawidłowo funkcjonujące przedsiębiorstwo społeczne uczy pracowników oraz otoczenie takich postaw.
Naszą akcję zaczynamy od leksykonu podstawowych dla przedsiębiorczości społecznej pojęć. W najbliższych tygodniach chcemy zaprezentować przykłady inicjatyw, które realizują proobywatelską koncepcję przedsiębiorczości. Czekamy również na wasze zgłoszenia takich inicjatyw! Będziemy je systematycznie pokazywać na łamach ekonomiaspoleczna.pl.
Animacja społeczna może odegrać ważną rolę w tworzeniu przedsiębiorstw społecznych. Każda wspólnota ma potencjał, czasami ukryty, dlatego ważne jest, aby wiedzieć, w jaki sposób pobudzić innych do działania.
Czasem wystarczy mały impuls, aby narodziły się innowacyjne pomysły na rozwiązywanie problemów społecznych i aby te pomysły wcielić w życie.
Dobro publiczne (poszanowanie, współtworzenie) – dla każdej (>) wspólnoty lokalnej dobro publiczne może oznaczać co innego, ale zawsze odnosi się do zasobów dóbr i usług, z których korzystać mogą wszyscy.
Dbając o dobro wspólne, dbamy o coś więcej niż o czyste skwery i równe chodniki, ale tworzymy przestrzeń do działań osób dostrzegających sens we wspólnym działaniu. Jednym ze sposobów tworzenia i utrzymywania dobra wspólnego są projekty z zakresu (>) animacji społecznej, których celem jest odkrycie przez społeczność i nazwanie tego, czym dla danej grupy osób jest dobro wspólne, aby wokół niego organizować wspólne działanie.
Aktywność obywatelska przejawiać się może między innymi w dbaniu o dobro wspólne i pracy na rzecz rozwoju społeczości.
Kompetencje obywatelskie - uznawane są za jedne w ważniejszych zdolności nabywanych w procesie uczenia się przez całe życie. Według dokumentów unijnych nabywanie kompetencji obywatelskich stanowi element przygotowania do „pełnego uczestnictwa w życiu obywatelskim w oparciu o znajomość pojęć i struktur społecznych i politycznych oraz poczuwanie się do (>) aktywnego i demokratycznego uczestnictwa”.
Na tej podstawie wyróżnić można trzy składowe komponenty tego pojęcia: wiedzę na temat podstawowych zasad i reguł funkcjonowania demokracji, umiejętność ich stosowania w życiu społecznym oraz aktywnego i efektywnego ich wykorzystywania przez jednostkę funkcjonującą we wspólnocie.
Kompetencje społeczne – najprościej mówiąc, jest to szeroko pojęta umiejętność „bycia w społeczeństwie”, w tym zarządzania relacjami z innymi ludźmi. W ten sposób kompetencje społeczne można zdefiniować jako zespół specyficznych umiejętności, pozwalających danej osobie na wchodzenie w interakcje z innymi ludźmi i rozwiązywania problemów, w określonym kontekście społecznym i w specyficzny sposób – akceptowalny społecznie i przynoszący konkretne korzyści zarówno tej jednostce, jak i innym osobom, z którymi się ona kontaktuje.
Według innej definicji, sformułowane w środowiskach anglosaskich akademików, jest to „umiejętność zrozumienia, doświadczania i wyrażania społecznych i emocjonalnych aspektów czyjegoś życia w sposób, który pozwala na udaną realizację celów życiowych takich jak uczenie się, ustanawianie relacji z innymi, rozwiązywanie codziennych problemów i dostosowywanie się do złożonych wymagań związanych z rozwojem i zmianą” (Weare K., Gray G., 2003).
Lokalna gospodarka – nasze codzienne postawy i wybory nie tylko mają wpływ na kształtowanie się życia społecznego wokół nas, ale także mogą przyczynić się odrodzenia naszych (>) wspólnot w wymiarze ekonomicznym.
Otoczeni globalnymi markami tracimy wpływ na procesy społeczne i gospodarcze. Przedsiębiorczość społeczna proponuje inny model. Inicjatywy z tego obszaru umożliwiają włączenie się szerokiej grupie obywateli w działalność i rozwój przedsiębiorstwa i tworzą w ten sposób przestrzeń do aktywnego udziału obywateli w życiu społeczno-gospodarczym.
Podmioty te wykorzystując lokalne zasoby, kreują nowe miejsca pracy i pobudzają lokalną wymianę gospodarczą. A dzięki wspólnej pracy możemy wzmacniać także naszą (>) lokalną tożsamość.
Przedsiębiorstwa społeczne często włączają do swoich działań także przedstawicieli tzw. wykluczonych grup społecznych. Świadome wybieranie produktów lokalnej gospodarki jest również formą (>) odpowiedzialnej konsumpcji.
Odpowiedzialna konsumpcja – opiera się na świadomości społecznych oraz środowiskowych konsekwencji, jakie niosą za sobą nasze codzienne wybory konsumenckie.
Aktywny obywatel to także świadomy i (>) odpowiedzialny konsument kształtujący swoimi wyborami zakupowymi świat wokół siebie. Z tego względu tak istotne jest kształtowanie postaw konsumenckich i zachęcanie obywateli do kierowania się (>) solidarnością, społecznymi i (>) środowiskowymi kryteriami podczas dokonywania codziennych zakupów.
Jednym z istotnych narzędzi wzmacniania świadomych postaw konsumenckich jest edukacja zarówno formalna, jak i pozaformalna oraz nieformalna prowadzona m.in. przez organizacje pozarządowe.
Odpowiedzialna i świadoma konsumpcja to także obszar działań wielu przedsiębiorstw społecznych m.in. prowadzących sklepy z ekologicznymi produktami żywnościowymi czy używanymi meblami.
Odpowiedzialność – odpowiedzialność to jeden z motorów napędowych obywateli. Obywatelskie postawy i działania biorą się między innymi z przekonania, że bez tych zachowań świat (lub przynajmniej lokalna (>) wspólnota) byłby gorszy i pomniejszeniu mogłoby ulec (>) dobro publiczne.
To właśnie poczucie odpowiedzialności za naszych współobywateli, za nasze środowisko oraz naszych potomków, podpowiada nam zachowania związane ze (>) zrównoważonym rozwojem. Odpowiedzialność to ciągła dyspozycja do tego, by nie zawieść pokładanego w nas (>) zaufania.
Przekraczanie siebie/swoich ograniczeń/ograniczeń swojej wspólnoty/ aktywność w rozwiązywaniu problemów społecznych – jest możliwe dzięki (>) współpracy z innymi, łączeniu posiadanych różnych umiejętności oraz zasobów w celu wypracowania pożytecznych dla wszystkich rezultatów. W ten sposób, łącząc siły, możemy razem zrobić więcej, a uzupełniając się wzajemnie osiągnąć wspólny cel.
Na takiej filozofii oparte jest działanie przedsiębiorstw społecznych, które – jednocząc różnych przedstawicieli środowiska lokalnego – umożliwiają im rozwiązywanie wspólnych problemów społecznych. Często wiąże się to z podejmowanie wspólnego wysiłku nauki korzystania z istniejących procedur i możliwości działania w celu zaspokajania potrzeb własnych oraz (>) wspólnoty.
Samokształcenie (dzielenie się wiedzą, nabywanie nowych umiejętności praktycznych) – to proces, który następuje m.in. w trakcie angażowania się w funkcjonowanie przedsiębiorstw społecznych. Każdy pracownik nie tylko nabywa konkretnych umiejętności praktyczne związanych z profilem działalności danego podmiotu, często ucząc się od bardziej doświadczonych w danej dziedzinie osób, ale uczy się również, jak (>) współpracować z innymi, działać w grupie i wspólnie (>) rozwiązywać problemy – a są to podstawowe umiejętności związane z aktywnym obywatelstwem.
Samoorganizacja i samorządność – Umiejętność obywateli do (>) współpracy w celu zaspokojenia wspólnych potrzeb i rozwiązywania problemów.
Im większy stopień samoorganizacji, tym większa siła wspólnoty, tym większa szansa na to, że przez władzę publiczną traktowana będzie nie jak petent czy zasób, a jako partner.
Samorządność opiera się na wspólnym poczuciu (>) odpowiedzialności. Jesteśmy samorządni, to znaczy, że sami wyznaczamy sobie cele, stawiamy zadania, sami się kontrolujemy.
Polityki unijne (jak np. Inicjatywa na rzecz przedsiębiorczości społecznej) stwarzają szereg możliwości rozwoju społeczno-ekonomicznego (>) wspólnot lokalnych, ale to, czy obywatele będą w stanie z nich skorzystać zależy właśnie od ich potencjału samoorganizacji.
Dążenie do decydowania o sobie i realizacji wspólnych celów widać w działaniach różnych formalnych i nieformalnych inicjatyw samoorganizacyjnych np.: spółdzielni socjalnych, grup producenckich, banków spółdzielczych czy grup konsumentów współpracujących bezpośrednio z rolnikami.
Samoorganizacja przejawiać się może także w (>) aktywności obywateli w rozwiązywaniu problemów społecznych.
Solidarność – solidarność to siła, która łączy ludzi do (>) współpracy w realizacji jakiegoś celu i skłania do zainwestowania naszego czasu, energii, pieniędzy na rzecz innych. Dostrzegamy, że pozornie nie dotyczące nas sprawy innego człowieka łączą się też z naszymi i pomagając innym, pomagamy też samym sobie. W ten sposób tworzy się kapitał społeczny.
Świadomość prawna (aktywne wykorzystywanie wiedzy prawnej) – jest niezbędna, by skutecznie działać na rzecz swojej (>) wspólnoty, która egzystuje przecież w konkretnym otoczeniu prawnym.
Przed podjęciem jakichkolwiek szerzej zakrojonych działań warto dokształcić się w zakresie istniejących praw i procedur. Wspólne inicjatywny lokalne mogą okazać się doskonałą mobilizacją do (>) samokształcenia w tym kierunku oraz propagowania wśród obywateli zainteresowania tym zagadnieniem.
Przedsiębiorstwo społeczne to jedna z przestrzeni, która wymusza na założycielach i pracownikach zdobywanie świadomości prawnej, z czasem nabywają oni umiejętności korzystania z praw i procedur, co często skutkuje (>) angażowaniem ich w innych lokalnych przedsięwzięciach.
Oswojona wiedza pozwala korzystać z pełni możliwości dotacyjnych, pożyczkowych i innych.
Tolerancja – to akceptacja odmienności współobywateli, przejawiającej się na różnych poziomach: poglądy polityczne, religia, rasa, pochodzenie, niepełnosprawność i dysfunkcyjność, itp.
Wiąże się z nią poszanowanie dla różnorodności jako wzbogacającej nas wszystkich. Ponadto oznacza zgodę na pewne podstawowe zasady, jednakowe dla nas wszystkich, z których najważniejsza dotyczy uznania dla godności drugiego człowieka i nie podejmowania żadnych działań, które prowadziłyby do naruszenia jego integralności psychicznej lub cielesnej.
Tak rozumiana tolerancja pozwala funkcjonować przedsiębiorstwom społecznym i budować relacje z otoczeniem.
Tożsamość lokalna – kształtuje się w oparciu o wspólne symbole, tradycje, wartości i doświadczenia. Jest tym co łączy członków (>) wspólnoty lokalnej i ułatwia podejmowanie wspólnych inicjatyw społeczno-gospodarczych.
Tożsamość lokalna jest źródłem wartości, które kreują nasze codzienne życie społeczne i gospodarcze oraz decydują o tym, w jakiej wspólnocie będziemy żyć.
Inicjatywy z obszaru przedsiębiorczości społecznej często odwołują się do kulturowego bogactwa społeczności, w której działają i w ten sposób wzmacniają poczucie tożsamości.
Transparentność – inaczej przejrzystość, to dbanie o to, by mechanizmy naszych działań były jawne dla wszystkich.
Transparentności oczekujemy od władz publicznych, które – przez fakt demokratycznego wyboru – są zobowiązane do prezentowania obywatelom rzeczywistych celów i sposobów działań, tak aby każdy mógł ocenić, czy władza działa w istocie na rzecz (>) dobra publicznego, czy też prowadzi działania nie do końca z nim zgodne, nakierowane raczej na swoją korzyść.
Jednak transparentność jest również potrzebna w organizacjach społecznych oraz przedsiębiorstwach społecznych. Ich pozycja oparta jest na zaufaniu i przekonaniu obywateli, że podmioty te działają przede wszystkim na rzecz (>) wspólnoty.
Transparentność przedsiębiorstw społecznych wcale nie musi być przeszkodą w działaniach rynkowych, gdyż przedsiębiorstwa, z definicji nastawione są raczej na (>) współpracę niż na ostrą konkurencję i nie powinny obawiać się przejrzystości swojego zaplecza.
Udział w życiu publicznym – to angażowanie się mieszkańców danego terenu, od całego kraju po poziom poszczególnych gmin, w decydowanie o sprawach dotyczących ich (>) wspólnoty. Wiąże się on z poczuciem, że bez naszego (>) zaangażowania we wspólne sprawy nie możemy liczyć na to, że zostaną one załatwione w odpowiadający naszym potrzebom sposób. Tego sposobu myślenia uczy także zaangażowania w działalność przedsiębiorstw społecznych.
Wspólnota(też: wspólnota lokalna) – obywatelem nie jest się nigdy tylko dla siebie. Obywatelem jest się we wspólnocie. Niekoniecznie dotyczy to tej wielkiej, państwowej wspólnoty, z którą łączy nas hymn narodowy, flaga i godło oraz podzielane do pewnego stopnia tradycje i pamięć społeczna. Jest się nim też we wspólnocie lokalnej, w której tylko dzięki (>) współpracy i (>) solidarności stajemy się obywatelami, łącząc nasze wysiłki na rzecz wspólnej sprawy, a czasem nawet kwestii, która nas teoretycznie nie dotyczy, a ważna jest jedynie dla jakiejś jednostki czy grupy naszych współobywateli.
Współpraca/kooperacja – rozumiana jako (>) wspólne działanie grupy w konkretnym celu to jeden z filarów wspólnoty, która się poprzez nią realizuje, rozwija, wzbogaca (zarówno w wymierzę duchowym, jak i materialnym) i utrwala.
Skuteczność współpracy w dużej mierze zależy od kompetencji interpersonalnych i przygotowania członków grupy. Chodzi nie tylko o otwarcie się na dialog z innymi, umiejętność wyartykułowania własnych racji oraz wysłuchania argumentów innych osób, lecz również o uczestnictwo w kolektywnym podejmowaniu decyzji i wypracowywaniu rozwiązań akceptowalnych dla większości grupy oraz akceptację tych postanowień. Z czysto pragmatycznego punktu widzenia współpracując, mamy do dyspozycji większy zasób sił i kompetencji.
Współtworzenie usług społecznych (usług interesu ogólnego) – opiera się na działaniach podejmowanych w celu bezpośredniego zaspokojenia potrzeb społecznych członków (>) wspólnoty lokalnej z obszaru edukacji, pomocy społecznej oraz ochrony i promocji zdrowia.
Za dostarczanie usług społecznych mieszkańcom odpowiedzialny jest samorząd lokalny, ale warto pamiętać, że to właśnie przedsiębiorstwa społeczne działające na tym polu mogą być dla władz lokalnych ważnym partnerem w realizowaniu polityk lokalnych w tym obszarze.
(>) Samoorganizacja we wytwarzaniu usług społecznych nie musi oznaczać jedynie niewydolności struktur publicznych czy braku (>) zaufania do nich. Jest to naturalne narzędzie, dzięki któremu wspólnota lokalna organizuje swoje życie w zgodzie z własnymi potrzebami.
Zaufanie – zaufanie to spoiwo (>) wspólnoty. Na zaufaniu polega między innymi przewaga konkurencyjna działających lokalnie przedsiębiorstw społecznych: dzięki zaufaniu możemy przestać skupiać się na kontroli osób, z którymi (>) współpracujemy i w całości poświęcić się celowi, który chcemy osiągnąć. W ten sposób zaufanie obniża koszty naszej pracy.
Zaufanie ułatwia powstawanie innowacji społecznych. Nie da się eksperymentować w poszukiwaniu nowych, lepszych dróg i rozwiązań, jeśli nikt w nas nie wierzy i nam nie ufa albo sami nie okazujemy tego zaufania innym.
Ale zaufanie nie dotyczy tylko ludzi, których znamy – jego prawdziwa siła objawia się wówczas, gdy obdarzamy zaufaniem kogoś obcego i w ten sposób poszerzamy zasięg naszej wspólnoty.
Zrównoważony rozwój – polega na inicjowaniu takich oddolnych przedsięwzięć gospodarczych i społecznych przynoszących korzyść wszystkim członkom (>) wspólnoty, które jednocześnie nie zaprzepaszczają szans na korzystanie z tych rozwiązań przyszłym pokoleniom.
Zrównoważony rozwój jest możliwy tylko dzięki zaangażowaniu i współpracy wszystkich aktorów na terenie lokalnym. Nie stanowi dobra luksusowego dostępnego nielicznym.
Siłą napędową procesów rozwojowych, szczególnie na poziomie lokalnym, mogą być przedsiębiorstwa społeczne. Podmioty te odgrywają ważną rolę w kreowaniu trwałego i uwzględniającego aspekty społeczne oraz środowiskowe rozwoju (>) gospodarki lokalnej.
Teksty opublikowane na portalu prezentują wyłącznie poglądy ich Autorów i Autorek i nie należy ich utożsamiać z poglądami redakcji. Podobnie opinie, komentarze wyrażane w publikowanych artykułach nie odzwierciedlają poglądów redakcji i wydawcy, a mają charakter informacyjny.
