Publicystyka - ngo.pl

Aktywność społeczna to nie tylko wolontariat rozumiany w sposób formalny – czyli działalność na rzecz lub za pośrednictwem organizacji i grup społecznych. Z badań Stowarzyszenia Klon/Jawor wynika, że bardziej powszechną formą zaangażowania na rzecz innych jest wolontariat „nieformalny”, w który angażuje się ponad jedna czwarta (27%) Polek i Polaków. Co więcej, niemal jedna dziesiąta (9%) działa też na rzecz kościoła lub związku wyznaniowego.

Warto spojrzeć dokładniej na aktywność, którą nazwaliśmy wolontariatem „nieformalnym”. Można rozumieć go dwojako: jako działalność na rzecz osób spoza kręgu rodziny i znajomych (na przykład robienie komuś zakupów, pomoc w nauce, opieka) lub też jako podejmowanie działań na rzecz swojego otoczenia, lokalnej społeczności, sąsiedztwa czy miejscowości (na przykład sprzątanie okolicy, wspólna budowa lub remont budynków publicznych, dróg, organizowanie lokalnych imprez). W działalność na rzecz innych osób angażuje się 16% badanych. Działania na rzecz swojej okolicy podejmuje natomiast 14%.

Jeżeli potraktujemy wszystkie typy zaangażowania społecznego łącznie okaże się, że w 2013 roku aktywnych społecznie było 34% Polaków i Polek.

Wykres 1. Zaangażowanie społeczne Polek i Polaków

Różne typy aktywności społecznej nie wykluczają się wzajemnie. Wręcz odwrotnie – często łączą się ze sobą. I tak, na przykład niemal połowa (44%) osób działających na rzecz innych ludzi spoza kręgu rodziny i znajomych lub podejmująca działania na rzecz okolicy angażowała się jednocześnie w wolontariat „formalny”. Natomiast spośród osób działających na rzecz kościoła lub związku wyznaniowego „formalnymi” wolontariuszami jest ponad połowa (57%).

Szeroko rozumiana aktywność społeczna jest bardziej charakterystyczna dla badanych z wykształceniem wyższym – zadeklarowało ją 53% z nich i tylko 31% spośród pozostałych. Nieco częściej angażują się też w nią kobiety (37%) niż mężczyźni (31%). Co ciekawe, dwa rodzaje aktywności społecznej są też bardziej charakterystyczne dla mieszkańców wsi: częściej niż mieszkańcy miast angażują się oni w wolontariat na rzecz kościoła lub związku wyznaniowego, częściej podejmują także działania na rzecz swojego otoczenia – społeczności lokalnej, miejscowości, okolicy.

Różne formy zaangażowania społecznego Polek i Polaków są również uzależnione od postaw, opinii i poglądów na temat społeczeństwa. Aktywność społeczną częściej wykazują osoby o wysokim uogólnionym zaufaniu do innych (zgadzające się, że większości ludzi można na ogół ufać), osoby przekonane o sensie współpracy z innymi (zgadzające się, że zwykli obywatele, działając wspólnie z innymi, mogą pomóc potrzebującym lub rozwiązać problemy swojego środowiska albo okolicy) oraz osoby przekonane, że w razie problemów mogą liczyć (poza najbliższymi) także na obcych ludzi.

Istnieje wiele różnorodnych teorii na temat bezpośrednich przyczyn społecznego zaangażowania ludzi. W największym uproszczeniu można powiedzieć, że istnieją trzy główne rodzaje motywacji: egocentryczna (zakładająca czerpanie z aktywności społecznej korzyści odłożonych w czasie), empatyczna (związana z koniecznością redukcji stanu napięcia spowodowanego cierpieniem innych) oraz normatywna (wynikającej z internalizacji norm społecznych). Niezależnie od teoretycznych rozważań osoby zaangażowane w działalność społeczną, wymieniają szereg powodów, które ich do tego skłoniły.

Korzyści psychologiczne

Najważniejszą grupą czynników skłaniających społeczników do podejmowania działań na rzecz innych są korzyści psychologiczne wynikające z tego typu aktywności. W sumie wskazało na nie dwie trzecie (66%) z nich: ponad połowa (51%) odpowiedziała, że angażuje się w działalność na rzecz innych osób, ponieważ chce czuć się przydatnymi oraz potrzebnymi, a dla nieco mniej niż połowy (46%) bezpośrednim powodem takiego zaangażowania była natomiast przyjemność, jaką sprawia im tego typu działanie.

Wartości i normy społeczne

Niemal tak samo istotnym powodem zaangażowania społecznego są czynniki normatywne. Łącznie wskazuje na nie 65% osób zaangażowanych społecznie: prawie połowa (46%) uważa po prostu, że innym trzeba pomagać, a dwie piąte (40%) działa na rzecz innych, ponieważ jest zdania, że w życiu trzeba być pożytecznym. Dodatkowo, nieco ponad jedna czwarta (28%) wyraża przekonanie, że warto współdziałać z innymi, a prawie jedna czwarta (24%) działając społecznie dąży do tego, aby świat stał się lepszy. Niewiele mniej (23%) deklaruje natomiast, że nie są im obojętne ważne kwestie i problemy społeczne. Wreszcie, dla ponad jednej piątej (22%) badanych powodem do działania jest brak zgody na obecność niesprawiedliwości i cierpienia innych.

Relacje towarzyskie oraz społeczne

Nieco ponad połowa (51%) społeczników deklaruje, że fakt podejmowania przez nich działań na rzecz innych wynika z różnych powodów związanych z relacjami towarzyskimi i społecznymi: niemal jedna trzecia (30%) angażuje się społecznie, ponieważ może w ten sposób zyskać szacunek albo sympatię innych ludzi, tyle samo (30%) robi to, oczekując wzajemności i licząc w przyszłości na pomoc innych. Dla 28% powodem zaangażowania jest natomiast możliwość bycia w grupie i nawiązania kontaktów.

Bezpośrednie korzyści

Dla niemal połowy (45%) badanych powodem zaangażowania społecznego jest możliwość czerpania z niego różnego rodzaju bezpośrednich, osobistych korzyści: dla ponad jednej czwartej (28%) istotna jest możliwość zdobycia poprzez aktywność społeczną nowych doświadczeń i umiejętności (życiowych lub zawodowych), a dla nieco mniej niż jednej czwartej (23%) bezpośrednim powodem do działania jest fakt, że to, co robią może przydać się im lub ich rodzinom. Dodatkowo, niemal jedna piąta (17%) zdeklarowała, że działanie na rzecz innych pomaga im rozwiązać własne problemy.

Pasja

Dla ponad jednej trzeciej (37%) respondentów motywatorem społecznej aktywności jest ich pasja: ponad jedna czwarta (28%) aktywistów odpowiedziała, że poprzez działanie na rzecz innych może ciekawie spędzić czas, a nieco mniej niż jedna piąta (18%) respondentów dzięki działalności społecznej realizuje swoje zainteresowania.

Oportunizm

Wreszcie, w przypadku niemal jednej trzeciej (29%) społeczników ich aktywność wynika z motywów, które można nazwać oportunistycznymi: niemal jedna piąta (18%) odpowiedziała bowiem, że działa na rzecz innych, ponieważ ich znajomi też to robią, a taki sam odsetek (18%) deklaruje, że podejmuje aktywność społeczną ponieważ nie potrafi odmawiać.

Wykres 2. Czynniki motywujące do aktywności społecznej (tylko wśród osób aktywnych społecznie)

Powyższe odpowiedzi osób aktywnych społecznie pokazują, że ich motywacja do działań na rzecz innych nie opiera się wyłącznie na wartościach moralnych i normach. Dla społeczników równie istotne w trakcie ich pracy są korzyści: zarówno te bezpośrednie, jak i odłożone w czasie, zarówno społeczne i towarzyskie, jak i psychologiczne. Wydaje się, że dla zaktywizowania większej liczby Polek i Polaków kluczowe jest przekonanie ich do tego, że z działania na rzecz innych korzyści odnoszą wszyscy: zarówno społecznicy, jak i beneficjenci ich działań.

Więcej na temat społecznej aktywności Polek i Polaków w najnowszym raporcie badawczym Stowarzyszenia Klon/Jawor. Publikacja już wkrótce w portalu ngo.pl.

Badanie zostało przeprowadzone na reprezentatywnej próbie 1005 Polaków powyżej 15 roku życia metodą CATI (wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo) w listopadzie 2013 roku przez Millward Brown na zlecenie Stowarzyszenia Klon/Jawor. Badanie objęło również sześć zogniskowanych wywiadów grupowych.