Publicystyka - ngo.pl

W dyskursie dominują dwa skrajne stanowiska mówiące o tym, że niezbędne jest wprowadzenie standardów i ich weryfikacja – jako lek na nadużycia w sektorze i poprawa wizerunku lub przeciwne upatrujące w standardach kajdany biurokracji nakładane, na i tak przeregulowaną, rzeczywistość sektora pozarządowego. Decyzja o wprowadzaniu standardów działania organizacji pozarządowych nie powinna być zerojedynkowa: są, bądź ich nie ma, są konieczne lub też są zbędne. Materia, której dotyczą jest bowiem bardziej złożona i wymaga głębszej refleksji szerokiej grupy interesariuszy.

W ramach debat „Trzeci sektor dla Polski” rozmawialiśmy z ekspertami, z pełnomocnikami ds. organizacji pozarządowych w samorządach oraz z przedstawicielami organizacji pozarządowych z wielu branż. Dyskutowaliśmy o potrzebach organizacji pozarządowych związanych ze standardami zarządzania, o realiach w jakich działają organizacje, o wizerunku organizacji i sektora oraz tym jak można tworzyć i wdrażać standardy, tak aby cały proces był efektywny oraz akceptowany. Dyskusje były burzliwe, stanowiska niejednolite, a zaangażowanie merytoryczne i emocjonalne uczestników ogromne. W toku pracy najważniejsze okazywało się znalezienie kardynalnych zasad, punktów wspólnych dla większości uczestników.

Pierwszym wnioskiem wspólnym dla wszystkich i przez wszystkich akceptowanym w przeprowadzonych dyskusjach było dostrzeżenie edukacyjnej roli standardów. Jeśli tworzyć standardy to takie, które są dla organizacji wskazówką, drogowskazem – jak działać w sposób rzetelny, zgodny z prawem i efektywny. W tym znaczeniu funkcja edukacyjna powinna być główną funkcją tworzonych standardów. Tak rozumiane standardy mogą być przydatne zarówno dla organizacji nowo powstających, jak i tych z doświadczeniem, mogą być dobrymi praktykami, wskazującymi, jak działać.

Przyjęcie założenia o edukacyjnej funkcji standardów implikowało kolejne wnioski.

Skoro główną rolą standardów działania organizacji pozarządowych jest edukacja, nie ma konieczności ich weryfikacji i tworzenia systemów akredytacyjnych. Doświadczenia wprowadzania ISO pokazały, że przeregulowany system standardów jakości nie w każdym obszarze przynosi pozytywne skutki. Może sprawdzać się w przypadku produkcji, ale już działania społeczne nie mieszczą się w przestrzeni standardów ISO. Problem z wprowadzaniem odgórnych standardów jest także taki, że specyfika sektora nie zakłada żadnego scentralizowanego systemu. Nie ma zatem instytucji uprawnionej do weryfikacji standardów (co niewątpliwie jest wielką wartością sektora). Przyjęcie takiego stanowisko kieruje nas do kolejnego wniosku.

Standardy powinny być tworzone oddolnie i wychodzić od samych organizacji. Zatem standardy mogą być tworzone przez poszczególne organizacje dla siebie lub przez federacje, zrzeszenia, sieci dla swoich członków. Możliwe jest także dostosowywanie standardów już istniejących do potrzeb danej organizacji. W takim ujęciu posiadanie standardów zarządzania organizacją jest wartością. Jednakże możliwa i akceptowana jest także sytuacja, w której organizacja, z różnych względów nie zdecyduje się na wprowadzenie spisanych uregulowań działania, bazując na dostępnych rozwiązaniach prawnych oraz Karcie Etycznej Organizacji Pozarządowych.

Niezależnie od tego, czy organizacja będzie tworzyła i wprowadzała standardy działania, uczestnicy debat „Trzeci sektor dla Polski” rekomendują wdrażanie i promocję istniejącej od lat Karty Zasad Działania Organizacji Pozarządowych [1]. Przestrzeganie Karty Zasad Działania Organizacji Pozarządowych oraz obowiązującego prawa jest warunkiem minimum w działaniu organizacji pozarządowych. Wprowadzanie dodatkowych uregulowań w postaci systemów norm, zasad, standardów powinno być uszczegółowieniem zapisów Karty i obowiązującego prawa, wskazaniem konkretnych stosowanych rozwiązań, wskazówek, drogowskazów oraz dobrych praktyk.

Aby prowadzić działania wysokiej jakości, zgodne z prawem oraz kodeksem etycznym niezbędna jest także systematyczna refleksja nad sposobem działania oraz misją organizacji. Refleksja ta jest od nas wymagana, ponieważ kierujemy się misją i dobrem wspólnym. To właśnie misja i nastawienie na dobro wspólne wyróżnia nas od pozostałych sektorów. W dobie dużego uzależnienia organizacji od środków publicznych i coraz większego zaangażowania w różne formy działalności gospodarczej potrzeba systematycznej refleksji, wewnętrznej ewaluacji jest szczególnie wymagana.

Na zaprezentowane powyżej wnioski zgodzili się wszyscy członkowie debaty. Dobrowolność przyjęcia konkretnego rozwiązania była wskazywana jako wartość przeprowadzonej dyskusji. Zauważono także, iż realia działania organizacji pozarządowych, w tym wymogi grantodawców oraz zasady realizacji zadań publicznych, wymuszają spełnianie wysokich wymagań. Dotyczą one zarówno standardów usług świadczonych przez organizacje, jak i standardów zarządzania organizacją, promocji oraz współpracy z sektorami administracji i biznesu.

Artykuł powstał w ramach debaty „Trzeci Sektor dla Polski”. Prezentowane wnioski pochodzą z podsumowania dyskusji regionalnej i ogólnopolskiej w ramach Forum Inicjatyw Pozarządowych.

Karolina Poczykowska – od ponad dekady związana z organizacjami pozarządowymi. Aktualnie członkini Zarządu Ośrodka Wspierania Organizacji Pozarządowych, koordynatorka, trenerka, ewaluatorka działań związanych głownie z infrastrukturą sektora oraz współpracą międzysektorową. Członek Regionalnego Panelu Ekspertów w Województwie Podlaskim w ramach projektu „Trzeci sektor dla Polski”.

---

[1] Przyjętej na I Ogólnopolskim Forum Inicjatyw Pozarządowych we wrześniu 1996 roku i zaktualizowanej przez Ogólnopolską Federację Organizacji Pozarządowych w 2010 roku.