W zeszłym roku powstało w Polsce około 5,5 tys. organizacji pozarządowych. Jakie nowe organizacje zarejestrowały się w 2017 roku? Były wśród nich trzy Ochotnicze Straże Pożarne, 7 związków sportowych, 10 stowarzyszeń ogrodowych, 21 związków stowarzyszeń, 1722 fundacji i 3774 stowarzyszeń.
Co trzecia nowo powstała w ubiegłym roku organizacja to fundacja, z kolei dwie trzecie to stowarzyszenia. Oznacza to, że powstało dwa razy więcej stowarzyszeń niż fundacji (a dokładnie 2,2 razy więcej). Rekordowo niski współczynnik nowo powstających stowarzyszeń do fundacji odnotowaliśmy w 2015 roku, kiedy to powstało „tylko” 1,6 razy więcej stowarzyszeń niż fundacji – w 2015 roku aż 38% wszystkich zarejestrowanych organizacji stanowiły fundacje.
Wykres 1. Nowo powstające organizacje pozarządowe według form prawnych (na podstawie rejestrów KRS i REGON). Liczby z prawej strony osi przedstawiają liczbę organizacji zarejestrowanych w 2017 roku.
Rok 2015 był bowiem kulminacją wieloletniego trendu, który polegał na rejestracji relatywnie mniejszej liczby stowarzyszeń, a coraz większej liczby fundacji. Jednak od 2016 roku obserwujemy zahamowanie tej tendencji – nowo powstające stowarzyszenia znowu umacniają swoją pozycję względem fundacji.
Sytuację tę wyjaśnia Monika Chrzczonowicz ze Stowarzyszenia Klon/Jawor:
W 2016 roku weszły w życie zmiany w ustawie – Prawo o stowarzyszeniach. Nowelizacja ustawy miała m.in. na celu wprowadzenie ułatwień w powoływaniu stowarzyszeń dzięki zmniejszeniu (z 15 do 7) wymaganej liczby osób potrzebnych do ich zakładania.
Wcześniej obserwowaliśmy zjawisko polegające na rejestrowaniu organizacji jako fundacji, jednak w praktyce przyjmowaniu przez nią struktury czy wewnętrznych mechanizmów zarządzania typowych dla stowarzyszeń. Organizacje te nie były w stanie zebrać wymaganych 15 osób do założenia stowarzyszania. Tym sposobem powstało wiele organizacji, które de iure są fundacjami, choć de facto funkcjonują jako stowarzyszenia. Patrząc na dane o liczbie nowo powstałych stowarzyszeń i fundacji widzimy rezultaty wspomnianej nowelizacji prawnej, bo gwałtowny przyrost nowych fundacji został zahamowany, powstaje z kolei więcej stowarzyszeń.
Generalnie, nie tylko w odniesieniu do kilku ubiegłych lat, zmiany formalno-prawne znajdują odzwierciedlenie w statystykach na temat liczby powstających organizacji. Na Wykresie 1. uwagę przykuwa początek lat dziewięćdziesiątych, kiedy to niemal lawinowo wzrosła liczba rejestrowanych stowarzyszeń. Było to związane z uchwaloną w 1989 roku ustawą – Prawo o stowarzyszeniach.
Z kolei inny skokowy wzrost rejestrowanych stowarzyszeń i mniej skokowy, ale też intensywny wzrost liczby zakładanych fundacji w 2001 roku, jest związany z powstaniem Krajowego Rejestru Sądowego, czyli scentralizowanego rejestru, który zastąpił poprzednio istniejące rozproszone rejestry organizacji.
Na rejestrujące się z roku na rok organizacje można też spojrzeć w ujęciu geograficznym. Na poniższym wykresie widzimy, że intensywny przyrost organizacji na przestrzeni ostatniej dekady widoczny jest przede wszystkim w gminach miejskich, z kolei w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich dynamika ta jest raczej stała.
Wykres 2. Nowo powstające organizacje pozarządowe według typu gminy, w której organizacja została zarejestrowana (na podstawie rejestrów KRS i REGON).
Kilka danych na temat organizacji zarejestrowanych w 2017 roku:
- 77% fundacji powstało w miastach, a 69% w miastach na prawach powiatu;
- 24% nowo powstałych stowarzyszeń założono na wsi;
- wśród wszystkich organizacji powstałych na wsi 82% to stowarzyszenia;
- najwięcej organizacji zarejestrowano w województwie mazowieckim (19%), a kolejno w województwach wielkopolskim i małopolskim (po 10%).
